________________
पञ्चमाध्यायस्य प्रथमः पादः
५७ (३) शत्य:/शतिकः । यहां 'शत' शब्द से 'शताच्च ठन्यतावशते' (५ ।१।२१) से यथाविहित क्रमश: यत् और ठन्' प्रत्यय हैं।
(४) साहस्रः। यहां सहस्र' शब्द शतमानविंशतिकसहस्रवसनादण' (५।१।२७) से यथाविहित 'अण्' प्रत्यय है। यथाविहितं प्रत्यय:
(३) संख्यायाः संज्ञासङ्घसूत्राध्ययनेषु ।५७। प०वि०-संख्याया: ५ ।१ संज्ञा-सङ्घ-सूत्र-अध्ययनेषु ७।३ ।
स०-संज्ञा च सङ्घश्च सूत्रं च अध्ययनं च तानि संज्ञासङ्घसूत्राध्ययनानि, तेषु-संज्ञासङ्घसूत्राध्ययनेषु (इतरेतरयोगद्वन्द्व:) ।
अनु०-तत्, अस्य, परिमाणम् इति चानुवर्तते।
अन्वय:-तत् संख्याया अस्य यथाविहितं प्रत्ययः, परिमाणम्, संज्ञासङ्घसूत्राध्ययनेषु। ___अर्थ:-तद् इति प्रथमासमर्थात् संख्यावाचिन: प्रातिपदिकाद् अस्येति षष्ठ्यर्थे यथाविहितं प्रत्ययो भवति, यत् प्रथमासमर्थं परिमाणं चेत्, यच्चास्येति षष्ठीनिर्दिष्टं संज्ञासङ्घसूत्राध्ययनानि चेत् तद् भवति, तत्र संज्ञायां स्वार्थे प्रत्ययो विधीयते।
उदा०- (संज्ञा) त्रय एव त्रिका: शालङ्कायना: पञ्च एव पञ्चका: शकुनयः। (सङ्घ) पञ्च परिमाणमस्य-पञ्चक: सङ्घ: । अष्टकः । सङ्घ:=प्राणिसमूह: । (सूत्रम्) अष्टावध्याया: परिमाणमस्य सूत्रस्य-अष्टकं पाणिनीयम्। दशकं वैयाघ्रपदीयम्। त्रिकं काशकृत्स्नम्। (अध्ययनम्) पञ्चावृत्तयः परिमाणमस्याध्ययनस्य-पञ्चकमध्ययनम्। सप्तकम् । अष्टकम्।
आर्यभाषा: अर्थ-(तत्) प्रथमा-समर्थ (संख्यायाः) संख्यावाची प्रातिपदिक से (अस्य) षष्ठी-विभक्ति के अर्थ में यथाविहित प्रत्यय होता है (परिमाणम्) जो प्रथमा-समर्थ है यदि वह परिमाण हो (संज्ञासङ्घसूत्राध्ययनेषु) और जो षष्ठी-अर्थ है यदि वह संज्ञा, संघ, सूत्र, अध्ययन हो। उनमें संज्ञा अर्थ में स्वार्थ में प्रत्यय होता है।
उदा०-(संज्ञा) तीन ही-त्रिक शालकायन। पांच ही-पञ्चक शकुनि (पक्षी)। (संघ) पांच है परिमाण इसका यह-पञ्चक संघ (प्राणिसमूह)। सात है परिमाण इसका
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
