SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 46
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ पञ्चमाध्यायस्य प्रथमः पादः प्रत्ययस्य लुक् - विकल्पः (१२) द्वित्रिपूर्वान्निष्कात् । ३० । प०वि० - द्वि- त्रिपूर्वात् ५।१ निष्कात् ५ । १ । स०-द्विश्च त्रिश्च एतेषां समाहारो द्वित्रि, द्वित्रि पूर्वं यस्मिंस्तद् द्वित्रिपूर्वम्, तस्मात्-द्वित्रिपूर्वात् (समाहारद्वन्द्वगर्भितबहुव्रीहि: ) । अनु०-आ-अर्हात्, द्विगो:, लुक्, विभाषा इति चानुवर्तते । अन्वयः-यथायोगं विभक्तिसमर्थाद् द्विगोर्द्वित्रिपूर्वान्निष्काद् आ-अर्हाद् यथाविहितं प्रत्ययस्य विभाषा लुक् । २६ अर्थः-यथायोगं विभक्तिसमर्थाद् द्विगुसंज्ञकाद् द्वित्रिपूर्वाद् निष्कशब्दात् प्रातिपदिकाद् आ-अर्हीयस्य यथाविहितं प्रत्ययस्य विकल्पेन लुग् भवति । उदा०- (द्विपूर्वम्) द्वाभ्यां निष्काभ्यां क्रीतम् - द्विनिष्कम् (लुक्) । द्विनैष्किकम् (ठञ्)। (त्रिपूर्वम् ) त्रिभिर्निष्कैः क्रीतम् - त्रिनिष्कम् (लुक्) । त्रिनैष्किकम् (ठञ्)। आर्यभाषाः अर्थ-यथायोग-विभक्ति-समर्थ (द्विगो: ) द्विगु-संज्ञक (द्वित्रिपूर्वात्) द्वि-पूर्वक और त्रि-पूर्वक (निष्कात्) निष्क प्रातिपदिक से ( आ-अर्हात्) आ-अर्हीय अर्थों में यथाविहित प्रत्यय का (विभाषा) विकल्प से (लुक्) लोप होता है। उदा०- - (द्विपूर्व) द्विनिष्क= दो निष्कों से क्रीत-द्विनिष्क (लुक्) । द्विनैष्किक (ठञ्) । (त्रिपूर्व) त्रिनिष्क = तीन निष्कों से क्रीत-त्रिनिष्क (लुक्) । त्रिनैष्किक (ठञ्) । Jain Education International सिद्धि- (१) द्विनिष्कम् । द्विनिष्क+टा+ठञ् । द्विनिष्क+० । द्विनिष्क+सु । द्विनिष्कम् । यहां तृतीया-समर्थ, द्विगुसंज्ञक 'द्विनिष्क' शब्द से आ - अहय क्रीत अर्थ में 'प्राग्वतेष्ठञ् (4 18 1१८) से यथाविहित 'ठञ्' प्रत्यय है। इस सूत्र से उसका लुक् हो जाता है। ऐसे ही-त्रिनिष्कम् । (२) द्विनैष्किकम् । यहां 'द्विनिष्क' शब्द से पूर्ववत् 'ठञ्' प्रत्यय है। उसका विकल्प पक्ष में लुक् नहीं होता है । अत: 'संख्यायाः संवत्सरसंख्यस्य च' (७ 1३ 1१५) से अंग को उत्तरपदवृद्धि और पूर्ववत् अंग के अकार का लोप होता है। ऐसे ही-त्रिनैष्किकम् । विशेषः प्राचीनकाल में निष्क ३२० रत्ती का एक सुवर्ण का सिक्का था । For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003299
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages536
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size20 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy