________________
अच्
(१५) प्रतेरुरसः सप्तमीस्थात् । ८२ ।
प०वि० - प्रतेः ५ ।१ उरस: ५ ११ सप्तमीस्थात् ५ । १ । स० - सप्तम्यां तिष्ठति - सप्तमीस्थः,
पञ्चमाध्यायस्य चतुर्थः पादः
उदा०
( उपपदतत्पुरुषः) ।
अनु०-समासान्ता:, अच् इति चानुवर्तते । अन्वयः-प्रतेः सप्तमीस्थाद् उरसः समासान्तोऽच्। अर्थ:-प्रतिशब्दात् परस्मात् सप्तमीस्थाद् उर: -शब्दान्तात् प्रातिपदिकात् समासान्तोऽच् प्रत्ययो भवति ।
उदा० - उरसि वर्तते प्रत्युरसम् ।
४४१
तस्मात् सप्तमीस्थात्
आर्यभाषाः अर्थ- (प्रतेः) प्रति शब्द से परे (सप्तमीस्थात्) सप्तमी - अर्थ में विद्यमान (उरसः) उर: शब्द जिसके अन्त में है उस प्रातिपदिक से (समासान्तः) समास का अवयव (अच्) अच् प्रत्यय होता है ।
- जो उर : - हृदय में विद्यमान है वह प्रत्युरस ।
सिद्धि - प्रत्युरसम् । प्रति+उरस्+सु । प्रति+उरस् । प्रत्युरस्+अच् । प्रत्युरस+सु । प्रत्युरसम् ।
यहां प्रति शब्द से परे सप्तमी - अर्थ में विद्यमान उर: शब्दान्त 'प्रत्युरस्' शब्द से इस सूत्र से समासान्त 'अच्' प्रत्यय है। यहां 'अव्ययं विभक्ति०' (२1१1६) से सप्तमी विभक्ति के अर्थ में अव्ययीभाव समास है ।
अच् (निपातनम्)–
Jain Education International
(१६) अनुगवमायामे । ८३ । प०वि० - अनुगवम् १।१ आयामे ७ । १ । अनु०-समासान्ता:, अच् इति चानुवर्तते । अन्वयः-आयामेऽनुगवं समासान्तोऽच् ।
अर्थः- आयामेऽर्थे 'अनुगवम्' इत्यत्र समासान्तोऽच् प्रत्ययो निपात्यते । उदा०-गोरनु-अनुगवं यानम् ।
आर्यभाषाः अर्थ-(आयामे) विस्तार अर्थ में (अनुगवम् ) अनुगव शब्द में (समासान्तः) समास का अवयव (अच्) अच् प्रत्यय निपातित है ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
