________________
४२४
डाच्
(१) मद्रात् परिवापणे । ६७ ।
प०वि० - मद्रात् ५ ।१ परिवापणे ७ । १ । अनु० - डाच्, कृञ इति चानुवर्तते । अन्वयः - कृञ्योगे परिवापणे च मद्राड् डाच्।
अर्थः-कृञ्योगे परिवापणे = मुण्डने चार्थे वर्तमानाद् भद्रशब्दात् प्रातिपदिकाड् डाच् प्रत्ययो भवति । मद्रशब्दो मङ्गलार्थे वर्तते ।
उदा० - मद्रं करोति - मद्रा करोति । चौलदीक्षादौ माङ्गल्यं मुण्डनं करोतीत्यर्थः ।
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम्
परिवापणार्थप्रत्ययविधिः
आर्यभाषाः अर्थ-(कृञः) कृञ् के योग में और (परिवापणे) मुण्डन अर्थ में विद्यमान (मद्रात् ) मद्र प्रातिपदिक से (डाच्) डाच् प्रत्यय होता है । मद्र शब्द मङ्गलवाची है ।
उदा०-मद्र करता है - मद्रा करता है। चौल (मुण्डन - संस्कार ) और संन्यास दीक्षा आदि में माङ्गलिक मुण्डन करता है।
/
सिद्धि-मद्रा करोति । यहां 'कृञ्' के योग और परिवापण अर्थ में विद्यमान 'मद्र' शब्द से इस सूत्र से 'डाच्' प्रत्यय है। शेष कार्य पूर्ववत् है ।
समासान्तप्रत्ययादेशप्रकरणम्
अधिकार:
(१) समासान्ताः । ६८ ।
वि० - समासान्ता: १ । ३ ।
स०-समासस्यान्तः=अवयवः - समासान्तः, ते- समासान्ता: (षष्ठी
Jain Education International
तत्पुरुषः) ।
अर्थ :- समासान्ता इत्यधिकारोऽयम् आ पादपरिसमाप्तेः । इतोऽग्रे वक्ष्यमाणाः प्रत्ययाः समासान्ता: = समासस्यावयवा भवन्तीति वेदितव्यम् । अव्ययीभाव-द्विगु-द्वन्द्व-तत्पुरुष - बहुव्रीहिसंज्ञाः प्रयोजनम् ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
