________________
पञ्चमाध्यायस्य चतुर्थः पादः
अन्वयः - व्याश्रये षष्ठ्या अन्यतरस्यां तसि: ।
अर्थ :- व्याश्रये - नानापक्षसमाश्रयेऽर्थे वर्तमानात् षष्ठ्यन्तात्
प्रातिपदिकात् स्वार्थे विकल्पेन तसिः प्रत्ययो भवति ।
४०७
उदा०-देवा अर्जुनस्याभवन् - देवा अर्जुनतोऽभवन् । अर्जुनस्य पक्षेऽभवन्नित्यर्थः । आदित्याः कर्णस्याभवन्- आदित्याः कर्णतोऽभवन् । कर्णस्य पक्षेऽभवन्नित्यर्थः ।
आर्यभाषा: अर्थ- (व्याश्रये) नाना पक्षों के आश्रय अर्थ में विद्यमान (षष्ठ्याः) षष्ठ्यन्त प्रातिपदिकों से स्वार्थ में (अन्यतरस्याम् ) विकल्प से (तसिः ) तसि प्रत्यय होता है।
उदा०- देवता अर्जुन के पक्ष में हुये - अर्जुनत: हुये । आदित्य कर्ण के पक्ष में हुये - कर्णत: हुये ।
सिद्धि - अर्जुनस: । अर्जुन+ङसि+तसि । अर्जुन+तस्। अर्जुनतस्+सु । अर्जुनत्स्+० । अर्जुनतरु | अर्जुनतर् । अर्जुनतः ।
यहां व्याश्रय अर्थ में विद्यमान, षष्ठ्यन्त 'अर्जुन' शब्द से इस सूत्र से स्वार्थ में 'सि' प्रत्यय है। शेष कार्य पूर्ववत् है । ऐसे ही-कर्णतः ।
तसि:
(४३) रोगाच्चापनयने । ४६ ।
प०वि०- रोगात् ५ ।१ च अव्ययपदम्, अपनयने ७ ।१ । अनु० - अन्यतरस्याम्, तसिः, षष्ठ्या इति चानुवर्तते । अन्वयः - अपनयने षष्ठ्या रोगाच्चान्यतरस्यां तसिः । अर्थ:- अपनयनेऽर्थे वर्तमानात् षष्ठ्यन्ताद् रोगवाचिनः प्रातिपदिकाच्च स्वार्थे विकल्पेन तसि: प्रत्ययो भवति ।
उदा०-हे वैद्य ! त्वं छर्दिकाया: कुरु - छर्दिकात: कुरु । कासस्य कुरु-कासतः कुरु। प्रवाहिकाया: कुरु- प्रवाहिकातः कुरु ।
आर्यभाषाः अर्थ- (अपनयने) चिकित्सा अर्थ में विद्यमान (षष्ठ्याः) षष्ठ्यन्त (रोगात्) रोगवाची प्रातिपदिक से (च) भी स्वार्थ में (अन्यतरस्याम् ) विकल्प से ( तसि: ) तसि प्रत्यय होता है।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
