________________
कन्
पञ्चमाध्यायस्य चतुर्थः पादः प्रकारार्थप्रत्ययविधिः
(१) स्थूलादिभ्यः प्रकारवचने कन् । ३ । प०वि०-स्थूल- आदिभ्यः ५ । ३ प्रकारवचने ७ । १ कन् १ ।१ । स०-स्थूल आदिर्येषां ते स्थूलादय:, तेभ्यः - स्थूलादिभ्यः ( बहुव्रीहि: ) । प्रकारस्य वचनम्-प्रकारवचनम्, तस्मिन् प्रकारवचने (षष्ठीतत्पुरुषः ) । प्रकार : = विशेषः ।
अन्वयः-प्रकारवचने स्थूलादिभ्यः कन् ।
अर्थ:-प्रकारवचनेऽर्थे वर्तमानेभ्यः स्थूलादिभ्यः प्रातिपदिकेभ्यः कन् प्रत्ययो भवति ।
३७३
उदा०-स्थूलप्रकार:-स्थूलकः । अणुकः । माषकः, इत्यादिकम् । स्थूल। अणु। माष। इषु । कृष्ण तिलेषु । यव व्रीहिषु । पाद्यकालावदाताः सुरायाम् । गोमूत्र आच्छादने । सुराया अहौ । जीर्ण शालिषु । पत्रमूले समस्त-व्यस्ते । कुमारीपुत्र । कुमार । श्वशुर । मणिक । इति स्थूलादयः ।।
आर्यभाषाः अर्थ- ( प्रकारवचने) प्रकार - वचन अर्थ में विद्यमान (स्थूलादिभ्यः) स्थूल आदि प्रातिपदिकों से (कन्) कन् प्रत्यय होता है।
उदा०-स्थूल प्रकारवाला - स्थूलक । अणु-सूक्ष्म प्रकारवाला - अणुक । माष-उड़द (काला) प्रकारवाला - माषक, इत्यादि ।
कन्
सिद्धि-स्थूलक: । स्थूल + सु + कन् । स्थूल+क। स्थूलक + सु । स्थूलक: ।
यहां प्रकार अर्थ में विद्यमान 'स्थूल' शब्द से इस सूत्र से 'कन्' प्रत्यय है । ऐसे ही - अणुक:, माषकः ।
अनत्यन्तगत्यर्थप्रत्ययविधिः
Jain Education International
(१) अनत्यन्तगतौ क्तात् ॥४॥ प०वि०-अनत्यन्त - गतौ ७ । १ क्तात् ५ । १ ।
स०-अत्यन्ता चासौ गति: - अत्यन्तगतिः, न अत्यन्तगति:अनत्यन्तगति:, तस्याम्-अनत्यन्तगतौ ( कर्मधारयगर्भितनञ्तत्पुरुषः) ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
