SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 358
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ३४१ पञ्चमाध्यायस्य तृतीय पादः अर्थ:-अल्पेऽर्थे वर्तमानात् प्रातिपदिकात् तिङन्ताच्च यथाविहितं प्रत्ययो भवति। अत्र परिमाणापचयेऽर्थेऽल्पशब्दो वर्तते। ___उदा०-(प्रातिपदिकम्) अल्पं तैलम्-तैलकम् । घृतकम्। (अव्ययम्) अल्पमुच्चै:-उच्चकैः। नीचकैः। (सर्वनाम) अल्पं सर्वम्-सर्वकम् । विश्वकम्। (तिङन्तम्) अल्पं पचति-पचतकि। पठतकि। आर्यभाषा: अर्थ-(अल्पे) अल्प परिमाण की न्यूनता अर्थ में विद्यमान प्रातिपदिक से और (तिङ:) तिङन्त से भी यथाविहित प्रत्यय होता है। उदा०-(प्रातिपदिक) अल्प तैल-तैलक। अल्प घृत-घृतक । (अव्यय) अल्प उच्चैः (ऊंचा)-उच्चकैः । अल्प नीचैः (नीचा)-नीचकैः। (सर्वनाम) अल्प सर्व (सब)-सर्वक। अल्प विश्व (समस्त)-विश्वक। (तिङन्त) वह अल्प पकाता है-पचतकि। वह अल्प पढ़ता है-पठतकि। सिद्धि-(१) तैलकम् । यहां अल्प अर्थ में विद्यमान तैल' प्रातिपदिक से प्रागिवात कः' (५ ।३ १७०) से यथाविहित 'क' प्रत्यय है। ऐसे ही-घृतकम् । (२) उच्चकैः । यहां अल्प अर्थ में विद्यमान, अव्ययसंज्ञक उच्चैस्' शब्द से 'अव्ययसर्वनाम्नामकच् प्राक् टे:' (५।३।७१) से यथाविहित 'अकच्' प्रत्यय है। ऐसे ही-नीचकैः। (३) सर्वकम् । यहां अल्प अर्थ में विद्यमान, सर्वनाम-संज्ञक सर्वशब्द' से पूर्ववत् यथाविहित 'अकच्' प्रत्यय है। ऐसे ही-विश्वकम् । (४) पचतकि। यहां अल्प अर्थ में विद्यमान, तिङन्त 'पचति' शब्द से पूर्ववत् 'अकच्' प्रत्यय है। __ हस्वार्थप्रत्ययप्रकरणम् यथाविहितं प्रत्ययः (१) ह्रस्वे।८६। वि०-ह्रस्वे ७१। अन्वय:-ह्रस्वे प्रातिपदिकाद् यथाविहितं प्रत्ययः । अर्थ:-ह्रस्वेऽर्थे वर्तमानात् प्रातिपदिकाद् यथाविहितं प्रत्ययो भवति । अत्र ह्रस्वशब्दो दीर्घप्रतियोगी वर्तते। उदा०-हस्वो वृक्ष:-वृक्षकः । प्लक्षकः । स्तम्भकः । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003299
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages536
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size20 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy