SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 354
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ३३७ पञ्चमाध्यायस्य तृतीय पादः (५) पाणिनिमुनि के मत में 'उपेन्द्रदत्त' शब्द से बलचो मनुष्यनाम्नष्ठज् वा (५ ॥३१७८) से विकल्प से ठच्' प्रत्यय होता। विकल्प पक्ष में यथाविहित क' प्रत्यय होता है। उपिक: (उच्) । उपेन्द्रदत्तक: (क:)। इन पदों की सिद्धि देविक: और देवदत्तक: के समान है (५।३।७८)। कन् (६) जातिनाम्नः कन्।८१/ प०वि०-जातिनाम्न: ५।१ कन् १।१। सo-जाते म-जातिनाम, तस्मात्-जातिनाम्न: (षष्ठीतत्पुरुषः)। अनु०-नीतौ, तद्युक्तात्, मनुष्यनाम्न इति चानुवर्तते, बहच इति च नानुवर्तते। अन्वय:-तयुक्ताज्जातिनाम्नो मनुष्यनाम्नः कन्, नीतौ। अर्थ:-तयुक्तात् अनुकम्पायुक्ताज्जातिवचिनो मनुष्यनाम्न: प्रातिपदिकात् कन् प्रत्ययो भवति, नीतौ गम्यनायाम्। उदा०-अनुकम्पितो व्याघ्रो नाम मनुष्य:-व्याघ्रकः । अनुकम्पित: सिंहो नाम मनुष्य:-सिंहक: । अनुकम्पित: शरभो नाम मनुष्य-शरभकः । आर्यभाषा: अर्थ-(तयुक्तात्) अनुकम्पा अर्थ से युक्त (जातिनाम्नः) जातिवाची (मनुष्यनाम्न:) मनुष्य-वाचक प्रातिपदिक से (कन्) कन् प्रत्यय होता है (नीतौ) यदि वहां साम आदि नीति अर्थ की प्रतीति हो। उदा०-अनुकम्पित व्याघ्र (बाघ) नामक मनुष्य-व्याघ्रक। अनुकम्पित सिंह नामक मनुष्य-सिंहक। अनुकम्पित शरभ (टिड्डी) नामक मनुष्य-शरभक। सिद्धि-व्याघ्रकः । व्याघ्र+सु+कन्। व्याघ्र+क। व्याघ्रक+सु । व्याघ्रकः । यहां अनुकम्पा अर्थ से युक्त, जातिवाची, मनुष्यवाचक व्याघ्र' शब्द से नीति अर्थ अभिधेय में इस सूत्र से 'कन्' प्रत्यय है। ऐसे ही-सिंहक:, शरभकः । कन् (७) अजिनान्तस्योत्तरपदलोपश्च।८२। प०वि०-अजिनान्तस्य ६।१ उत्तरपदलोप: १।१ च अव्ययपदम्। स०-अजिनोऽन्ते यस्य स:-अजिनान्त:, तस्य-अजिनान्तस्य (बहुव्रीहि:)। उत्तरपदस्य लोप:-उत्तरपदलोप: (षष्ठीतत्पुरुषः)। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003299
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages536
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size20 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy