________________
३२५
पञ्चमाध्यायस्य तृतीय पादः अर्थ:-ईषदसमाप्तौ=स्तोकेनाऽसम्पूर्णतार्थे वर्तमानात् प्रातिपदिकात् तिङन्ताच्च कल्पब्देश्यदेशीयर ः प्रत्यया भवन्ति ।
उदा०-(प्रातिपदिकम्) ईषदसमाप्त ऋषि:- ऋषिकल्प: (कल्पप्) । ऋषिदेश्य: (देश्यः) । ऋषिदेशीय: (देशीयर् ) | ( तिङन्तम् ) ईषदसमाप्तं पचति पचतिकल्पम् (कल्पपू ) । पचतिदेश्यम् (देश्य : ) । पचतिदेशीयम् (देशीयर् ) ।
आर्यभाषाः अर्थ- (ईषदसमाप्तौ) थोड़ीसी असम्पूर्णता= न्यूनता अर्थ में विद्यमान (प्रातिपदिकात्) प्रातिपदिक से (च) और (तिङ: ) तिङन्त शब्द से ( कल्पब्देश्यदेशीयरः ) कल्पप्, देश्य, देशीयर् प्रत्यय होते हैं ।
उदा०- ( प्रातिपदिक) ईषद् असमाप्त = थोड़ा-सा कम ऋषि- ऋषिकल्प (कल्पप्) । ऋषिदेश्य (देश्य ) । ऋषिदेशीय (देशीयर् ) | ( तिङन्त ) ईषद् असमाप्त = थोड़ा-सा कम पकाता है- पचतिकल्प (कल्पप्) । पचतिदेश्य (देश्य ) । पचतिदेशीय (देशीयर् ) ।
सिद्धि-(१) ऋषिकल्प: । ऋषि+सु+कल्पप् । ऋषिकल्प+सु। ऋषिकल्प: । यहां ईषद्-असमाप्ति अर्थ में विद्यमान 'ऋषि' शब्द से इस सूत्र से 'कल्पप्' प्रत्यय है। ऐसे ही ऋषिदेश्य, ऋषिदेशीय ।
(२) पचतिकल्पम् | यहां ईषद्-असमाप्ति अर्थ में विद्यमान, तिङन्त 'पचति' शब्द से इस सूत्र से 'कल्पप्' प्रत्यय है। ऐसे ही - पचतिदेश्यम्, पचतिदेशीयम् ।
बहुच्
(२) विभाषा सुपो बहुच् पुरस्तात् तु | ६८ |
प०वि० - विभाषा १ ।१ सुपः ५ ।१ बहुच् १ ।१ पुरस्तात् अव्ययपदम्, तु अव्ययपदम् ।
अनु०-ईषदसमाप्तावित्यनुवर्तते, 'सुप्' इति वचनात् तिङश्च' इति
अन्वयः - ईषदसमाप्तौ सुपो विभाषा बहुच्, तु पुरस्तात् । अर्थ:- ईषदसमाप्तौ=स्तोकेनासम्पूर्णतार्थे वर्तमानात् सुबन्ताद् विकल्पेन
बहुच् प्रत्ययो भवति, स तु सुबन्तात् पुरस्ताद् भवति, पक्षे च कल्पब्देश्यदेशीर : प्रत्यया भवन्ति ।
नानुवर्तते ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
