________________
पञ्चमाध्यायस्य द्वितीय पादः
२५३
यहां प्रथमा - समर्थ 'सुख' शब्द से अस्य (षष्ठी) वा अस्मिन् (सप्तमी) अर्थ में इस सूत्र से 'इनि' प्रत्यय है। शेष कार्य 'तपस्वी' (4121902) के समान है। ऐसे हीदुःखी ।
इनि:
(३६) धर्मशीलवर्णान्ताच्च । १३२ । प०वि०- धर्म - शील- वर्णान्तात् ५ ।१ च अव्ययपदम् ।
सo - धर्मश्च शीलं च वर्णश्च ते धर्मशीलवर्णाः । धर्मशीलवर्णा अन्ते यस्य तत्-धर्मशीलवर्णान्तम्, तस्मात् - धर्मशीलवर्णान्तात् (इतरेतरयोगद्वन्द्वगर्भितबहुव्रीहिः) ।
अनु०-तत्, अस्य, अस्ति, अस्मिन्, इति, इनिरिति चानुवर्तते । अन्वयः - तद् धर्मशीलवर्णान्ताच्च अस्य अस्मिन्निति इनि:, अस्ति ।
अर्थ :- तद् इति प्रथमासमर्थेभ्यो धर्मशीलवर्णान्तेभ्यः प्रातिपदिकेभ्यश्चास्येति षष्ठ्यर्थे ऽस्मिन्निति च सप्तम्यर्थे इनिः प्रत्ययो भवति, यत् प्रथमासमर्थमस्ति चेत् तद् भवति ।
उदा०-(धर्मान्तम्) वैदिकधर्मोऽस्याऽस्मिन् वाऽस्ति-वैदिकधर्मी । (शीलान्तम्) ब्राह्मणशीलमस्याऽस्मिन् वाऽस्ति-ब्राह्मणशीली । (वर्णान्तम्) क्षत्रियवर्णोऽस्याऽस्मिन् वाऽस्ति-क्षत्रियवर्णी ।
आर्यभाषाः अर्थ- (तत्) प्रथमा-समर्थ (धर्मशीलवर्णान्तात्) धर्म, शील, वर्ण शब्द जिनके अन्त में हैं उन प्रातिपदिकों से (अस्य) षष्ठी विभक्ति वा (अस्मिन्निति) सप्तमी विभक्ति के अर्थ में (इनि:) इनि प्रत्यय होता है (अस्ति ) जो प्रथमा-समर्थ है यदि वह 'अस्ति' हो ।
उदा०- -(धर्मान्त) वैदिकधर्म इसका है वा इसमें है यह वैदिकधर्मी । (शीलान्त) ब्राह्मणशील इसका है वा इसमें है यह ब्राह्मणशीली । ( वर्णान्त) क्षत्रियवर्ण इसका है वा इसमें है यह क्षत्रियवर्णी ।
सिद्धि-वैदिकधर्मी । वैदिकधर्म + सु + इनि। वैदिकधर्म् +इन् । वैदिकधर्मिन् + सु । वैदिकधर्मीन्+सु । वैदिकधर्मिन्० । वैदिकधर्मी ।
यहां प्रथमा-समर्थ, धर्मान्त 'वैदिकधर्म' शब्द से अस्य (षष्ठी) वा अस्मिन् (सप्तमी) अर्थ में इस सूत्र से 'इनि' प्रत्यय है। शेष कार्य 'तपस्वी' (५ 1२1१०२) के समान है। ऐसे ही-ब्राह्मणशीली । क्षत्रियवर्णी ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
