________________
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् इनि:
(४०) हस्ताज्जातौ।१३३। प०वि०-हस्तात् ५।१। जातौ ७१। अनु०-तत्, अस्य, अस्मिन्, इति, इनिरिति चानुवर्तते। अन्वय:-तद् हस्ताद् अस्याऽस्मिन्निति इनि:, जाती, अस्ति।
अर्थ:-तद् इति प्रथमासमर्थाद् हस्त-शब्दात् प्रातिपदिकाद् अस्येति षष्ठ्यर्थेऽस्मिन्निति च सप्तम्यर्थे इनि: प्रत्ययो भवति, जातावभिधेयायाम्, यत् प्रथमासमर्थमस्ति चेत् तद् भवति ।
उदा०-हस्तोऽस्याऽस्मिन् वाऽस्ति-हस्ती।। हस्ती। हस्तिनौ। हस्तिन: ।
आर्यभाषा: अर्थ-(तत्) प्रथमा-समर्थ (हस्तात्) हस्त प्रातिपदिक से (अस्य) षष्ठी-विभक्ति और (अस्मिन्निति) सप्तमी-विभक्ति के अर्थ में (इनि:) इनि प्रत्यय होता है (जातौ) जाति अर्थ अभिधेय में (अस्ति) जो प्रथमा-समर्थ है यदि वह 'अस्ति' हो।
उदा०-हस्त-हाथ इसका है वा इसमें है यह-हस्ती (हाथी)। सिद्धि-हस्ती। हस्त+सु+इनि। हस्त्+इन् । हस्तिन्+सु । हस्तीन्+सु। हस्तीन्+01
हस्ती।
यहां प्रथमा-समर्थ हस्त' शब्द से अस्य (षष्ठी) वा अस्मिन् (सप्तमी) अर्थ में तथा जाति अर्थ अभिधेय में इस सूत्र से 'इनि' प्रत्यय है। शेष कार्य तपस्वी' (५।२।१०२) के समान है। इनिः
(४१) वर्णाद् ब्रह्मचारिणि।१३४। प०वि०-वर्णात् ५।१ ब्रह्मचारिणि ७१। अनु०-तत्, अस्य, अस्ति, अस्मिन्, इति, इनिरिति चानुवर्तते। अन्वय:-तद् वर्णाद् अस्य अस्मिन्निति इनि:, ब्रह्मचारिणि, अस्ति।
अर्थ:-तद् इति प्रथमासमर्थाद् वर्ण-शब्दात् प्रातिपदिकाद् अस्येति षष्ठ्यर्थेऽस्मिन्निति च सप्तम्यर्थे इनि: प्रत्ययो भवति, ब्रह्मचारिणि अभिधेये, यत् प्रथमासमर्थमस्ति चेत् तद् भवति ।
उदा०-वर्णोऽस्याऽस्मिन् वाऽस्ति-वर्णी ब्रह्मचारी।। वर्णी। वर्णिनौ। वर्णिन: । ब्रह्मचारीति चातुर्वर्णिकोऽभिप्रेतः। स हि विद्याग्रहणार्थमुपनीतो ब्रह्म चरति=नियममासेवते इत्यर्थः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
