________________
पञ्चमाध्यायस्य द्वितीय पादः
२५१
अनु०-तत्, अस्य, अस्ति, अस्मिन् इति, इनिरिति चानुवर्तते । अन्वयः-तद् कुक् च, वातातिसाराभ्याम् अस्य, अस्मिन्निति वा इनि:, अस्ति ।
अर्थ:-तद् इति प्रथमासमर्थाभ्यां प्रातिपदिकाभ्यामस्येति षष्ठ्यर्थे, अस्मिन्निति च सप्तम्यर्थे इनिः प्रत्ययो भवति, कुक् चाऽऽगमो भवति, यत् प्रथमासमर्थमस्ति चेत् तद् भवति ।
उदा०-(वातः) वातोऽस्य, अस्मिन् वाऽस्ति - वातकी । ( अतिसार: ) अतिसारोऽस्य, अस्मिन् वाऽस्ति-अतिसारकी ।
आर्यभाषाः अर्थ- (तत्) प्रथमा - समर्थ ( वातातिसाराभ्याम्) वात, अतिसार प्रातिपदिकों से (अस्य) षष्ठी - विभक्ति वा ( अस्मिन्निति ) सप्तमी - विभक्ति के अर्थ में (इनि:) इनि प्रत्यय होता है (च) और उन्हें कुक् आगम होता है (अस्ति) जो प्रथमा - समर्थ है यदि वह 'अस्ति' हो ।
उदा०- - (वात) वात = वायु रोग इसका है वा इसमें है यह - वातकी ( वातरोगी) । (अतिसार) अतिसार = दस्त रोग इसका है वा इसमें है यह - अतिसारकी ( दस्त का रोगी ) । सिद्धि-वातकी । वात+सु+इनि । वात+कुक्+इक् । वात+क्+इन् । वातकिन्+सु । वातकीन् + सु । वातकीन् +० । वातकी ।
यहां प्रथमा-समर्थ 'वात' शब्द से अस्य (षष्ठी) वा अस्मिन् (सप्तमी ) अर्थ में इस सूत्र 'से 'इन' प्रत्यय और उसे 'कुक्' आगम होता है। शेष कार्य 'तपस्वी' (५121802) के समान है। ऐसे ही - अतिसारकी ।
इनि:
(३६) वयसि पूरणात् । १३० ।
प०वि० - वयसि ७ ।१ पूरणात् ५ । १ ।
अनु०-तत्, अस्य, अस्ति, अस्मिन् इति, इनिरिति चानुवर्तते । अन्वयः-तत् पूरणाद् अस्य, अस्मिन्निति इनिर्वयसि, अस्ति । अर्थ:- तद् इति प्रथमासमर्थात् पूरण- प्रत्ययान्तात् प्रातिपदिकाद् अस्येति षष्ठ्यर्थे, अस्मिन्निति च सप्तम्यर्थे इनिः प्रत्ययो भवति, वयसि गम्यमाने, यत् प्रथमासमर्थमस्ति चेत् तद् भवति ।
उदा० - पञ्चमो मासः संवत्सरो वाऽस्य, अस्मिन् वाऽस्ति पञ्चमी उष्ट्रः । दशमी उष्ट्रः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
