________________
पञ्चमाध्यायस्य द्वितीय पादः
२२७
आर्यभाषा: अर्थ - (तत्) प्रथमा-समर्थ (सिकताशर्कराभ्याम्) सिकता, शर्करा, प्रातिपदिकों से (च) भी (अस्य) षष्ठी विभक्ति और ( अस्मिन् इति) सप्तमी विभक्ति के अर्थ में (अण्) अण् प्रत्यय होता है (अस्ति) जो प्रथमा - समर्थ है यदि वह 'अस्ति' हो । उदा०- - (सिकता) सिकता= बाळू रेत इसका है वा इसमें यह सैकत घट = = रेतीला घड़ा। (शर्करा ) शर्करा = मधुरता इसकी है वा इसमें है यह - शार्कर मधु = घणा मीठा
शहद ।
सिद्धि-सैकतः। सिकता+सु+अण् । सैकत्+अ । सैकत+सु | सैकतः ।
यहां प्रथमा-समर्थ 'सिकता' शब्द से अस्य (षष्ठी) अर्थ में और अस्मिन् (सप्तमी) अर्थ में 'अण्' प्रत्यय है। पूर्ववत् अंग को आदिवृद्धि और अंग के आकार का लोप होता है। ऐसे ही - शार्करम् ।
लुप्+इलच्+अण्+मतुप् -
(१२) देशे लुबिलचौ च । १०५ | प०वि०-देशे ७ ।१ लुप्-इलचौ १।२ च अव्ययपदम् । स०-लुप् च इलच् च तौ लुबिलचौ ( इतरेतरयोगद्वन्द्वः) । अनु०-तत्, अस्य, अस्ति, अस्मिन्, इति, मतुप् अण् सिकताशर्कराभ्याम् इति चानुवर्तते ।
अन्वयः-तत् सिकताशर्कराभ्याम् अस्य, अस्मिन्निति च लुबिलचावण् मतुप् च देशे, अस्ति ।
अर्थ:- तद् इति प्रथमासमर्थाभ्यां सिकताशर्कराभ्यां प्रातिपदिकाभ्याम् अस्येति षष्ठ्यर्थे, अस्मिन्निति च सप्तम्यर्थे प्रत्ययस्य लुप्, इलच्, अण्, मतुप् च प्रत्यया भवन्ति, देशेऽभिधेये, यत् प्रथमासमर्थमस्ति चेत् तद् भवति ।
उदा०-(सिकता) सिकताऽस्य, अस्मिन् वाऽस्ति-सिकता देश: (लुप्) । सिकतिलो देश: (इलच्) । सैकतो देश: (अण्) । सिकतावान् देश: (मतुप् )। (शर्करा ) शर्कराऽस्य, अस्मिन् वाऽस्ति शर्करा देश: (लुप्) । शर्करिलो देश: (इलच्) । शार्करो देश : (अण् ) । शर्करावान् देश: ( मतुप् ) ।
---
आर्यभाषाः अर्थ- (तत्) प्रथमा-समर्थ (सिकताशर्कराभ्याम् ) सिकता, शर्करा प्रातिपदिकों से (अस्य) षष्ठी-विभक्ति और (अस्मिन्) सप्तमी विभक्ति के अर्थ में (लुप्-इलचौ)
www.jainelibrary.org
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
