SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 181
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ # पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् आर्यभाषाः अर्थ- (आसन्नारूढयोः) आसन्न - समीप और आरूढ = उच्च-स्थान अर्थ में विद्यमान (उपाधिभ्याम् ) उप और अधि प्रातिपदिकों से स्वार्थ में ( त्यकन्) त्यकन् प्रत्यय होता है (संज्ञायाम्) संज्ञा विषय में / १६४ उदा०- - (उप) पर्वत का समीपवर्ती प्रदेश-उपत्यका । (अधि) पर्वत का ऊंचा प्रदेश- अधित्यका । सिद्धि - (१) उपत्यका । उप+सु+त्यकन् । उपत्यका+सु । उपत्यका । यहां आसन्न अर्थ में विद्यमान 'उप' शब्द से स्वार्थ में तथा संज्ञा विषय में इस सूत्र सेत्कन् प्रत्यय है । स्त्रीत्व - विवक्षा में 'अजाद्यतष्टाप्' (४ 1१1४ ) से 'टाप्' प्रत्यय होता है। संज्ञा-विषय के कारण 'प्रत्ययस्थात् कात्पूर्वस्यात इदाप्यसुपः' (७ | ३ | ४४ ) से प्राप्त इत्त्व नहीं होता है क्योंकि 'उपत्यका' संज्ञा नहीं है। अठच् उप+त्यक । उपत्यक+टाप् । (२) अधित्यका । यहां आरूढ अर्थ में विद्यमान 'अधि' शब्द से पूर्ववत् त्यकन्' तथा टाप्' प्रत्यय है। घटार्थप्रत्ययविधिः (१) कर्मणि घटोऽठच् । ३५ । प०वि०-कर्मणि ७ । १ घटः १ । १ अठच् १ ।१ । कृद्वृत्ति:-घटते इति घट: । 'नन्दिग्रहिपचादिभ्यो ल्युणिन्यचः' ( ३ । १ । १३४ ) इति पचाद्यच् प्रत्यय: । 'कर्मणि' इति सप्तमी - निर्देशात् सप्तमीसमर्थविभक्तिर्गृह्यते । अन्वयः-सप्तमीसमर्थात् कर्मणो घटोऽठच् । अर्थ:-सप्तमीसमर्थात् कर्मन् - शब्दात् प्रातिपदिकाद् घट इत्यस्मिन्नर्थेऽठच् प्रत्ययो भवति । उदा० - कर्मणि घटते - कर्मठः पुरुषः । आर्यभाषाः अर्थ- सप्तमी - समर्थ ( कर्मणि) कर्मन् प्रातिपदिक से (घट: ) चेष्टा = प्रयत्न करनेवाला अर्थ में (अठच्) अठच् प्रत्यय होता है। Jain Education International उदा०--कर्म में जो घट= चेष्टा (प्रयत्न) करनेवाला है वह कर्मठ पुरुष । सिद्धि-कर्मठः । कर्मन्+ङि+अठच् । कर्म् +अठ। कर्मठ + सु । कर्मठः । For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003299
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages536
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size20 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy