SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 148
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ पञ्चमाध्यायस्य प्रथमः पादः १३१ को अवेत प्राप्त हुआ। कठत्व को अवेत प्राप्त हुआ। गार्य गोत्र और कठ चरण के भाव एवं कर्म को प्राप्त हो गया। गार्य एवं कठ बन गया। सिद्धि-गार्गिका। गार्य+डस्+वु। गा+अक। गार्ग+अक। गार्गिक+टाप् । गार्गिक+आ। गार्गिका+सु । गार्गिका। यहां षष्ठी-समर्थ, गोत्रवाची गार्य' शब्द से भाव और कर्म अर्थ में इस सूत्र से 'वज' प्रत्यय है। पूर्ववत् 'व' के स्थान में 'अक' आदेश होता है। पूर्ववत् अंग को पर्जन्यवत् आदिवृद्धि और अंग के अकार का लोप तथा 'आपत्यस्य च तद्धितेऽनाति' (६।४।१५१) से अंग के यकार का भी लोप होता है। स्त्रीत्व-विवक्षा में 'अजाद्यतष्टाप्' (४।१।४) से 'टाप्' प्रत्यय और प्रत्ययस्थात्०' (७।३।४४) से इत्त्व होता है। ऐसे ही चरणवाची 'कठ' शब्द से-काठिका। विशेष: वैदिक विद्यापीठ का प्राचीन नाम 'चरण' है। छ: (११) होत्राभ्यश्छः ।१३४। प०वि०-होत्राभ्य: ५।३ छ: १।१। कृवृत्ति:- ‘होत्रा' इत्यत्र 'हुयामाश्रुभसिभ्यस्त्रन्' (उणा० ४।१६८) इति हु-धातोस्त्रन् प्रत्ययः । होत्रशब्द ऋत्विग्विशेषवचन: । स्वभावतश्चायमृत्विक्ष्वपि स्त्रीलिङ्गः। अनु०-तस्य, भाव:, कर्मणि, च इति चानुवर्तते। अन्वय:-तस्य होत्राभ्यो भावे कर्मणि च छः । अर्थ:-तस्य इति षष्ठीसमर्थेभ्यो होत्रावाचिभ्य: प्रातिपदिकेभ्यो भावे कर्मणि चार्थे छ: प्रत्ययो भवति, त्वतलौ तु भवत एव । उदा०-अच्छावाकस्य भाव: कर्म वा-अच्छावाकीयम्, अच्छावाकत्वम्, अच्छावाकता। मित्रावरुणस्य भाव कर्म वा-मित्रावरुणीयम्, मित्रावरुणत्वम्, मित्रावरुणता। ब्राह्मणच्छंसिनो भाव: कर्म वा-ब्राह्मणाच्छंसीयम्, ब्राह्मच्छंसित्वम्, ब्राह्मणाच्छंसिता। आग्नीध्रस्य भाव: कर्म वा-आग्नीध्रीयम्, आग्नीध्रत्वम्, आग्नीध्रता। प्रतिप्रस्थातुर्भाव: कर्म वा-प्रतिप्रस्थात्रीयम्, प्रतिप्रस्थातृत्वम्, प्रतिप्रस्थातृता। नेष्टुर्भाव: कर्म वा-नेष्ट्रीयम्, नेष्टुत्वम्, नेष्टुता। पोतुर्भाव: कर्म वा-पोत्रीयम्, पोतृत्वम्, पोतृता। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003299
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages536
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size20 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy