________________
१००
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् अनु०-ठञ् इत्यनुवर्तते। अन्वय:-तस्मै सन्तापादिभ्य: प्रभवति ठञ्
अर्थ:-तस्मै इति चतुर्थीसमर्थेभ्य: सन्तापादिभ्य: प्रातिपदिकेभ्य: प्रभवतीत्यस्मिन्नर्थे यथाविहितं ठञ् प्रत्ययो भवति ।
उदा०-सन्तापाय प्रभवति-सान्तापिकः । सान्नाहिक: इत्यादिकम् ।
सन्ताप। सन्नाह। संग्राम। संयोग। संपराय। संपेष। निष्पेष। निसर्ग। असर्ग । उपपर्ग। उपवास । प्रवास । संघात । संमोदन । सक्तु ।। मांसौदनाद् विगृहीतादपि। इति सन्तापादयः ।।
आर्यभाषा: अर्थ-(तस्मै) चतुर्थी-समर्थ (सन्तापादिभ्यः) सन्ताप आदि प्रातिपदिकों से (प्रभवति) समर्थ होता है तैयार होता है, अर्थ में (ठञ्) यथाविहित ठञ् प्रत्यय होता है।
उदा०-सन्ताप-तप करने के लिये जो तैयार होता है वह-सान्तापिक । सन्नाह कवच और शस्त्र-अस्त्र धारण करने के लिये जो तैयार होता है वह-सान्नाहिक इत्यादि।
सिद्धि-सान्तापिकः । सन्ताप+डे+ठञ् । सान्ताप्+इक । सान्तापिकः ।
यहां चतुर्थी-समर्थ सन्ताप' शब्द से प्रभवति-अर्थ में प्राग्वतेष्ठ' (५।१।१८) से यथाविहित ठञ् प्रत्यय है। पूर्ववत् '' के स्थान में 'इक्' आदेश अंग को आदिवृद्धि और अंग के अकार का लोप होता है। ऐसे ही-सान्नाहिक: इत्यादि। यत्+ठञ्
(२) योगाद् यच्च ।१०१। प०वि०-योगात् ५।१ यत् ११ च अव्ययपदम्। अनु०-ठञ्, तस्मै, प्रभवति इति चानुवर्तते । अन्वय:-तस्मै योगात् प्रभवति यत् ठञ् च।
अर्थ:-तस्मै इति चतुर्थीसमर्थाद् योग-शब्दात् प्रातिपदिकात् प्रभवतीत्यस्मिन्नर्थे यथाविहितं ठञ् प्रत्ययो भवति ।
उदा०-(यत्) योगाय प्रभवति योग्यः । (ठञ्) योगाय प्रभवतियौगिक:।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
