SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 111
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ६४ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् अनु०-ठञ् इत्यनुवर्तते, कालात् इति चार्थवशान्नानुवर्तते । अन्वय:-तस्य यज्ञाख्येभ्यश्च दक्षिणा यथाविहितं ठञ् । अर्थ:-तस्य इति षष्ठीसमर्थेभ्यो यज्ञाख्येभ्य: यज्ञविशेषवाचिभ्यः प्रातिपदिकेभ्यो दक्षिणा इत्यस्मिन्नर्थे यथाविहितं ठञ् प्रत्ययो भवति। उदा०-अग्निष्टोमस्य दक्षिणा-आग्निष्टोमिकी। वाजपेयिकी। राजसूयिकी। आर्यभाषा: अर्थ-(तस्य) षष्ठी-समर्थ (यज्ञाख्येभ्य:) यज्ञविशेषवाची प्रातिपदिकों से (च) भी (दक्षिणा) अर्थ में (ठञ्) यथाविहित ठञ् प्रत्यय होता है। उदा०-अग्निष्टोम यज्ञ की दक्षिणा-आग्निष्टोमिकी। वाजपेय यज्ञ की दक्षिणा-वाजपेयिकी। राजसूय यज्ञ की दक्षिणा-राजसूयिकी। सिद्धि-आग्निष्टोमिकी। अग्निष्टोम+ङस्+ठञ् । आग्निष्टोम+इक । आग्निष्टोमिक+डीप् । आग्निष्टोमिकी+सु। आग्निष्टोमिकी। यहां षष्ठी-समर्थ, यज्ञविशेषवाची 'अग्निष्टोम' शब्द से अस्य (षष्ठी-विभक्ति) अर्थ में प्राग्वतेष्ठञ् (५।१।१८) से यथाविहित ठञ्' प्रत्यय है। पूर्ववत् 'ठ्' के स्थान में 'इक्’ आदेश, अंग को आदिवृद्धि और अंग के अकार का लोप होता है। स्त्रीत्व-विवक्षा में टिड्ढाणञ्' (४।१।१५) से ङीप् प्रत्यय होता है। ऐसे ही-वायपेयिकी। राजसूयिकी। विशेष: यहां यज्ञाख्येभ्यः' पद में आख्य-शब्द के ग्रहण करने से इस काल के अधिकार में अकालवाची यज्ञविशेषवाची प्रातिपदिकों से भी प्रत्ययविधि होती है। दीयते/कार्यम्-अर्थप्रत्ययविधिः भववत्-प्रत्ययाः (१) तत्र च दीयते कार्यं भववत् ।६५ । __प०वि०-तत्र अव्ययपदम् (सप्तम्यर्थे) च अव्ययपदम्, दीयते क्रियापदम् कार्यम् १।१ भववत् अव्ययपदम्। भवे इव भववत्। 'तत्र तस्येव' (५ ।१।११६) इति सप्तम्यर्थे वति: प्रत्यय:। अनु०-कालात् इत्यनुवर्तते।। अन्वय:--तत्र कालात् दीयते कार्यं च भववत् । अर्थ:-तत्र इति सप्तमीसमर्थेभ्य: कालविशेषवाचिभ्य: प्रातिपदिकेभ्यो दीयते, कार्यं च इत्येतयोरर्थयोर्भववत् प्रत्यया भवन्ति । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003299
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages536
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size20 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy