________________
३८
ङीप् (ऐ:) -
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम्
(३२) पूतक्रतोरै च । ३६ ।
प०वि० - पूतक्रतोः ६ । १ ऐ १।१ (सु लुक्) च अव्ययपदम् । अनु०-ङीप् इत्यनुवर्तते ।
अन्वयः - पूतक्रतोः स्त्रियां ङीप् ऐश्च ।
अर्थः- पूतक्रतोः प्रातिपदिकात् स्त्रियां ङीप् प्रत्ययो भवति, तस्य चान्ते ऐकारादेशो भवति ।
उदा० - पूतक्रतोः स्त्री - पूतक्रतायी।
आर्यभाषाः अर्थ- ( पूतक्रतोः) पूतक्रतु प्रातिपदिक से (स्त्रियाम्) स्त्रीलिङ्ग में (ङीप) ङीप् प्रत्यय होता है (च) और (ऐ:) पूतक्रतु शब्द के अन्त में ऐकार आदेश होता है।
उदा०- - पूतक्रतोः स्त्री - पूतक्रतायी । पूतक्रतु की स्त्री - पूतक्रतायी ( इन्द्राणी) पूतक्रतुः इन्द्र ।
सिद्धि - पूतक्रतायी। पूतक्रतु + ङीप् । पूतक्रतै+ई। पूतक्रताय् + ई । पूतक्रतायी + सु । पूतक्रतायी।
यहां 'पूतक्रतु' शब्द से स्त्रीलिङ्ग में इस सूत्र से 'ङीप्' प्रत्यय और 'पूतक्रतु' के उकार के स्थान में 'ऐकार' आदेश है ।
ङीप् (ऐरुदात्तः) -
(३३) वृषाकप्यग्निकुसितकुसीदानामुदात्तः । ३७ । प०वि०-वृषाकपि-अग्नि- कुसित - कुसीदानाम् ६ । ३ उदात्त: १ । १ । स० - वृषाकपिश्च अग्निश्च कुत्सितश्च कुसीदश्च तेवृषाकपि०कुसीदा:, तेषाम् वृषाकपि०कुसीदानाम् ( इतरेतरयोगद्वन्द्वः ) ।
अनु० - ङीप्, ऐ इति चानुवर्तते ।
अन्वयः-वृषाकप्यग्निकुत्सितकुसीदानां स्त्रियां ङीप् ऐश्चोदात्तः । अर्थः-वृषिकप्यादिभ्यः प्रातिपदिकेभ्यः स्त्रियां ङीप् प्रत्ययो भवति, तेषां चान्ते उदात्त ऐकारदेशो भवति ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
