SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 68
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ चतुर्थाध्यायस्य प्रथमः पादः ३१ (३) बहुराजा । बहु+राजन्। बहुराजन्+सु। बहुराजान्+सु । बहुराजान्+० । बहुराजा०+ 0। बहुराजा । यहां 'अनो बहुव्रीहेः' (४ । १ । १२) से स्त्री प्रत्यय के प्रतिषेध पक्ष में कोई प्रत्यय नहीं है। 'सर्वनामस्थाने चाऽसम्बुद्धौ (६।१।८) से उपधा-दीर्घ, 'हल्ङ्याब्भ्यो दीर्घात्ο' ( ६ । १/६६ ) से सु-लोप और 'न लोपः प्रातिपदिकान्तस्य' (८/२/७ ) से न-लोप होता है। विशेष- यहां उपधालोपी, अन्-अन्त, बहुव्रीहि समासवाले प्रातिपदिक से विकल्प से 'ङीप् ' प्रत्यय का विधान किया है। अतः 'ङीप्' के पश्चात् 'डाबुभाभ्यामन्यतरस्याम् (४ 1१1१३ ) से विकल्प पक्ष में 'डाप्' प्रत्यय होता है। 'डाप्' प्रत्यय का विकल्प से विधान होने से पक्ष में 'अनो बहुव्रीहेः ' ( ४ । १ । १२) से कोई स्त्री प्रत्यय नहीं होता है । अत: यहां उपरिलिखित तीन रूप बनते हैं। नित्यं ङीप् - (२५) नित्यं संज्ञाछन्दसोः । २६ । प०वि० - नित्यम् १ । १ संज्ञा - छन्दसोः ७ । २ । स०-संज्ञा च छन्दश्च ते - संज्ञाछन्दसी, तयो:-संज्ञाछन्दसो: (इतरेतरयोगद्वन्द्वः) । अनु०- ङीप्, अन:, उपधालोपिन:, बहुव्रीहेरिति चानुवर्तते । अन्वयः-संज्ञाछन्दसोरुपधालोपिनोऽनो बहुव्रीहेः स्त्रियां नित्यं ङीप् । अर्थ:-संज्ञायां छन्दसि च विषये उपधालोपिनोऽन्-अन्ताद् बहुव्रीहिसंज्ञकात् प्रातिपदिकात् स्त्रियां नित्यं ङीप् प्रत्ययो भवति । पूर्वविकल्पस्यापवादः । उदा०- (संज्ञा ) सुराज्ञी / अतिराज्ञी नाम ग्रामः । (छन्दः) गौः पञ्चदाम्नी । एकदाम्नी । द्विदाम्नी एकमूर्ध्न (शौ०सं० ८ । ९ । १५) । समानमूर्ध्न ( तै०सं० ४।३।११।४)। 1 आर्यभाषाः अर्थ-(संज्ञाछन्दसोः) संज्ञा और छन्द विषय में (उपधालोपिनः ) उपधालोपवाले (अन:) अन् जिसके अन्त में है उस (बहुव्रीहेः ) बहुव्रीहि संज्ञक प्रातिपदिक से (स्त्रियाम्) स्त्रीलिङ्ग में (नित्यम्) सदा (ङीप् ) ङीप् प्रत्यय होता है। यह पूर्वविहित विकल्प का अपवाद है। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy