________________
ण्य:
चतुर्थाध्यायस्य चतुर्थः पादः
(२) परिषदो ण्यः । ४४।
प०वि० - परिषदः ५ ।१ ण्यः १।१।
अनु०-तत्, ठक्, समवायान् समवैति इति चानुवर्तते ।
अन्वयः-तत् समवायात् परिषदः समवैति ण्यः । अर्थ:-तद् इति द्वितीयासमर्थात् समवायवाचिनः परिषत्-शब्दात् प्रातिपदिकात् समवैतीत्यस्मिन्नर्थे ण्यः प्रत्ययो भवति ।
उदा० - परिषदं समवैति - पारिषद्यः ।
आर्यभाषाः अर्थ- (तत्) द्वितीया-समर्थ (समवायान्) समवायवाची ( परिषदः ) परिषद् प्रातिपदिक से (समवैति ) आकर उसका एकदेश (भाग) बनता है अर्थ में (ण्यः) प्रत्यय होता है।
उदा०-जो परिषद्-विद्वत्-सभा का आकर एकदेश बनता है वह पारिषद्यः । सिद्धि - पारिषद्यः । परिषद् +अम् + ण्य । पारिषद +य । पारिषद्य+सु । पारिषद्यः । यहां द्वितीया-समर्थ, समवायवाची 'परिषत्' शब्द से समवैति अर्थ में इस सूत्र से 'ण्य' प्रत्यय है । 'तद्धितेष्वचामादेः' (७।२ । ११७ ) से अंग को आदिवृद्धि होती है।
विशेषः परिषद- चरण (वैदिक विद्यापीठ) के अन्तर्गत एक प्रकार की विद्वत्सभा जो उच्चारण और व्याकरण सम्बन्धी नियमों का निश्चय करती थी और जिसमें शाखा के पाठ आदि के विषय में भी विचार होता था (पाणिनिकालीन भारतवर्ष पृ० २९१ ) । ण्य-विकल्पः
(३) सेनाया वा । ४५ ।
प०वि०-सेनायाः ५ ।१ वा अव्ययपदम् ।
अनु०-तत्, समवायान्, समवैति ण्य इति चानुवर्तते ।
अन्वयः- तत् सेनाया समवैति वा ण्यः ।
Jain Education International
४६३
अर्थ:-तद् इति द्वितीयासमर्थात् सेना - शब्दात् प्रातिपदिकात् समवैतीत्यस्मिन्नर्थे विकल्पेन ण्यः प्रत्ययो भवति, पक्षे च यथाविहितं ठक् प्रत्ययो भवति ।
उदा० - सेनां समवैति - सैन्यः (ण्यः) । सैनिकः ( ठक् ) ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
