________________
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम्
अन्वयः - अनो बहुव्रीहेः स्त्रियां ङीप् न । अर्थ:-अन्-अन्ताद्बहुव्रीहि संज्ञकात् प्रातिपदिकात् स्त्रियां ङीप् प्रत्ययो न भवति ।
उदा०-शोभनं पर्व यस्याः सा सुपर्वा । सा सुपर्वा । ते सुपर्वाणौ । ताः सुपर्वाणः । शोभनं चर्म यस्याः सा सुचर्मा । ते सुर्माणौ । ताः सुचर्माणः ।
१४
आर्यभाषाः अर्थ-(अन: ) अन् जिसके अन्त में है उस (बहुव्रीहेः ) बहुव्रीहि संज्ञावाले प्रातिपदिक से (स्त्रियाम्) स्त्रीलिङ्ग में (ङीप् ) ङीप् प्रत्यय (न) नहीं होता है। उदा०-शोभनं पर्व यस्या: सा सुपर्वा | सुन्दर पर्व = पोरीवाली । सा सुपर्वा । वह सुन्दर पोरीवाली है। ते सुपर्वाणौ । वे दोनों सुन्दर पोरीवाली हैं। ताः सुपर्वाण: । वे सब सुन्दर पोरीवाली हैं। शोभनं चर्म यस्याः सा सुचर्मा । वह सुन्दर त्वचावाली है। ते सुचर्माणौ । वे दोनों सुन्दर त्वचावाली हैं। ताः सुचर्माण: । वे सब सुन्दर त्वचावाली हैं। सिद्धि-(१) सुपर्वा । सु+पर्वन् + सु । सु+पर्वान्+सु । सुपर्वान्+०। सुपर्वा ।
यहां बहुव्रीहि-संज्ञक नकारान्त 'पर्वन्' प्रातिपदिक से इस सूत्र से ङीप् प्रत्यय नहीं होता है। 'ऋनेभ्यो ङीप् (४/१/५) से ङीप् प्रत्यय प्राप्त था ।
(२) सुचर्मा । सु+चर्मन्+सु । सुचर्मा । पूर्ववत् ।
डाप्-विकल्पः
(६) डाबुभाभ्यामन्यतरस्याम् | १३ |
प०वि०-डाप् १।१ उभाभ्याम् ५।२ अन्यतरस्याम् अव्ययपदम्। अर्थः-उभाभ्याम्=मन्-अन्ताद् अन्-अन्ताच्च बहुव्रीहिसंज्ञकात् प्रातिपदिकात् स्त्रियां विकल्पेन डाप् प्रत्ययो भवति ।
उदा०-(मनः) दामा। दामे । दामा: । न च भवति-दामा । दामानौ । दामान: । पामा । पामे । पामा: । न च भवति - पामा । पामानौ । पामान: । (अन:) सुपर्वा । सुपर्वे । सुपर्वा: । न च भवति - सुपर्वा । सुपर्वाणौ । सुपर्वाणः । सुर्मा । सुर्मे । सुर्मा: । न च भवति - सुचर्मा । सुचर्माणौ । सुर्माणः । आर्यभाषाः अर्थ-(उभाभ्याम्) अन्-अन्त और मन्- अन्त बहुव्रीहिसंज्ञावाले प्रातिपदिक से (स्त्रियाम्) स्त्रीलिङ्ग में (अन्यतरस्याम्) विकल्प से (डाप्) डाप्-प्रत्यय होता है।
-संस्कृत भाग में देख लेवें ।
उदा०
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
