SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 481
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ४४४ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् __ अनु०-तस्य, विकार:, अवयवे, च इति चानुवर्तते । अन्वय:-तस्य प्राणिरजतादिभ्योऽवयवे विकारे चाऽञ्। अर्थ:-तस्य इति षष्ठीसमर्थेभ्य: प्राणिवाचिभ्यो रजतादिभ्यश्च प्रातिपदिकेभ्योऽवयवे विकारे चार्थेऽञ् प्रत्ययो भवति । उदा०-(प्राणी) कपोतस्यावयवो विकारो वा कापोतम् । मायूरम् । तैत्तिरम् । (रजतादि:) रजतस्य विकारो राजतम् । सैसम् । लौहम्। रजत । सीस । लोह। उदुम्बर । नीलदारु। रोहितक। बिभीतक। पीतदारु। तीव्रदारु। त्रिकण्टक। कण्टकार। इति रजतादयः ।। आर्यभाषा: अर्थ-(तस्य) षष्ठी-समर्थ (प्राणिरजतादिभ्यः) प्राणीवाची और रजत-आदि प्रातिपदिकों से (अवयवे) अवयव (च) और (विकार:) विकार अर्थ में (अञ्) अञ् प्रत्यय होता है। उदा०-(प्राणी) कपोत कबूतर का अवयव वा विकार-कापोत। मयूर-मोर का अवयव वा विकार-मायूर। तित्तिरि तीतर का अवयव वा विकार-तैत्तिर। (रजतादि) रजत=चांदी का विकार-राजत। सीस सीसे का विकार-सैस । लोह का विकार-लौह । सिद्धि-कापोतम् । कपोत+डस्+अण्। कापोत्+अ। कापोत+सु। कापोतम्। यहां षष्ठी-समर्थ, प्राणीवाची कपोत' शब्द से अवयव और विकार अर्थ में इस सूत्र से 'अञ्' प्रत्यय है। पूर्ववत् अंग को आदिवृद्धि और अंग के अकार का लोप होता है यह 'अण्' आदि प्रत्ययों का अपवाद है। ऐसे ही-मायूरम् आदि। अञ् (२१) प्रितश्च तत्प्रत्ययात्।१५३। प०वि०-जित: ५।१ च अव्ययपदम्, तत्प्रत्ययात् ५।१। स०-ञ इद् यस्य तद् जित्, तस्मात्-ञित: (बहुव्रीहिः)। तयोः (विकारावयवयो:) प्रत्यय इति तत्प्रत्यय:, तस्मात्-तत्प्रत्ययात् (सप्तमीतत्पुरुषः)। अनु०-तस्य, विकारः, अवयवे, च, अञ् इति चानुवर्तते। अन्वय:-तस्य जितश्च तत्प्रत्ययाद् अवयवे विकारे चाऽञ् । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy