________________
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम्
अन्वयः - तस्य पिष्टाच्च विकारो मयट् ।
अर्थ:-तस्य इति षष्ठीसमर्थात् पिष्टात् प्रातिपदिकाच्च विकार इत्यस्मिन्नर्थे मयट् प्रत्ययो भवति ।
उदा०-पिष्टस्य विकार:- पिष्टमयं भस्म ।
आर्यभाषाः अर्थ- (तस्य) षष्ठी - समर्थ (पिष्टात्) पिष्ट प्रातिपदिक से (च) भी ( विकार:) विकार अर्थ में (मयट् ) मयट् प्रत्यय होता है।
0- पिष्ट (चूर्ण) का विकार- पिष्टमय भस्म ।
४३८
उदा०
सिद्धि-पिष्टमयम् । पिष्ट+ङस् + मयट् । पिष्ट+मय। पिष्टमय+सु । पिष्टमयम् । यहां षष्ठी-समर्थ 'पिष्ट' शब्द से विकार अर्थ में इस सूत्र से 'मयट्' प्रत्यय है। यह प्राग्दीव्यतीय 'अण्' प्रत्यय का अपवाद है ।
कन्
(१३) संज्ञायां कन् । १४५ ।
प०वि०-संज्ञायाम् ७।१ कन् १ । १ । अनु० - तस्य, विकारः इति चानुवर्तते । अन्वयः - तस्य पिष्टाद् विकारः कन् संज्ञायाम् ।
अर्थ :- तस्य इति षष्ठीसमर्थात् पिष्टात् प्रातिपदिकाद् विकार इत्यस्मिन्नर्थे कन् प्रत्ययो भवति, संज्ञायां गम्यमानायाम्।
उदा०-पिष्टस्य विकार:- पिष्टमयः ।
आर्यभाषाः अर्थ- (तस्य) षष्ठी- समर्थ (पिष्टात्) पिष्ट प्रातिपदिक से (विकार:) विकार अर्थ में (कन्) कन् प्रत्यय होता है (संज्ञायाम्) यदि वहां संज्ञा अर्थ की प्रतीति हो । उदा०-पिष्ट (चूर्ण) का विकार - पिष्टक (पूड़ी, रोटी आदि) ।
सिद्धि-पिष्टकः । पिष्टक+ ङस् +कन् । पिष्ट+क। पिष्टक+सु । पिष्टकः ।
यहां षष्ठी- समर्थ 'पिष्ट' शब्द से विकार अर्थ में और संज्ञा विषय में इस सूत्र से 'कन्' प्रत्यय है। यह पूर्वोक्त 'मयट्' प्रत्यय का अपवाद है।
मयट् -
(१४) व्रीहेः पुराडाशे । १४६ ।
प०वि० - व्रीहेः ५ ।१ पुरोडाशे ७ । १ । अनु० - तस्य विकार इति चानुवर्तते ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
