SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 451
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् सिद्धि-क्षौद्रम् । क्षुद्रा+भिस्+अञ् । क्षौद्र+अ । क्षौद्र+सु । क्षौद्रम् । यहां तृतीया-समर्थ 'क्षुद्रा' शब्द से कृत अर्थ में इस सूत्र से 'अञ्' प्रत्यय है। पूर्ववत् अंग को आदिवृद्धि और अंग के आकार का लोप होता है। ऐसे ही - भ्रामरम् आदि । इदमर्थप्रत्ययप्रकरणम् ४१४ यथाविहितं प्रत्ययः (१) तस्येदम् ॥ १२० । प०वि० तस्य ६ । १ इदम् १ ।१ । अन्वयः-तस्य प्रातिपदिकाद् इदं यथाविहितं प्रत्ययः । अर्थ:-तस्य इति षष्ठीसमर्थात् प्रातिपदिकाद् इदमित्यस्मिन्नर्थे यथाविहितं प्रत्ययो भवति । उदा०-उपगोरिदम्-औपगवम् । कपटोरिदम्-कापटवम्। राष्ट्रस्येदम् राष्ट्रियम् । आर्यभाषाः अर्थ- (तस्य) षष्ठी - समर्थ प्रातिपदिक से (इदम्) 'यह' अर्थ में यथाविहित प्रत्यय होता है। उदा० - उपगु का यह - औपगव। कपटु का यह - कापटव। राष्ट्र का यह - राष्ट्रिय । सिद्धि - (१) औपगवम् । उपगु+ङस् +अण् । औपगो+अ । औपगव्+अ । औपगव+सु । औपगवम् । यहां षष्ठी-समर्थ 'उपंगु' शब्द से इदम् (यह ) अर्थ में इस सूत्र से यथाविहित प्रत्यय का विधान किया गया है, अत: 'प्राग्दीव्यतोऽण्' (४।१।८३) से यथाविहित प्राग्दीव्यतीय 'अण्' प्रत्यय होता है । पूर्ववत् अंग को आदिवृद्धि तथा 'ओर्गुण:' ( ६ । ४ । १४६) से अंग को गुण होता है। ऐसे ही - कापटवम् । (२) राष्ट्रियम् । यहां षष्ठी - समर्थ 'राष्ट्र' शब्द से इदम् अर्थ में 'राष्ट्रावारपाराद् घखौँ' (४/२/९३) से यथाविहित 'घ' प्रत्यय है । 'आयनेय०' (७।१।२) से 'घ्' के स्थान में 'इय्' आदेश और पूर्ववत् अंग के अकार का लोप होता है। यत् Jain Education International (२) रथाद् यत् । १२१ । प०वि०-रथात् ५।१ यत् १ ।१ । अनु०-तस्य, इदमिति चानुवर्तते । For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy