Page Text
________________
चतुर्थाध्यायस्य तृतीयः पादः
अनु०-तेन, प्रोक्तम्, णिनिरिति चानुतर्वते ।
-
अन्वयः - तेन कलापिवैशम्पायनान्तेवासिभ्यश्च प्रोक्तं णिनिः । अर्थ: तेन इति तृतीयासमर्थेभ्य: कलाप्यन्तेवासिवाचिभ्यो वैशम्पाय - नान्तेवासिवाचिभ्यश्च प्रातिपदिकेभ्यः प्रोक्तमित्यस्मिन्नर्थे णिनिः प्रत्ययो भवति ।
उदा०- ( कलाप्यन्तेवासिनः ) कलाप्यन्तेवासिनश्चत्वारः सन्ति - हरिदुः, छगली, तुम्बुरुः, उलप इति । हरिद्रुणा प्रोक्तमधीयते-हारिद्रविणः । तौम्बुरविण: । औलपिनः । छगलिनस्तु ढिनुकं वक्ष्यति ( ४ | ३ | १०९ ) । (वैशम्पायनान्तेवासिनः ) वैशम्पायनान्तेवासिनो नव सन्ति - आलम्बिः, पलङ्ग:, कमल:, ऋचाभ:, अरुणि:, ताण्ड्यः, श्यामायन:, कठः, कलापी चेति । आलम्बिना प्रोक्तमधीयते - आलम्बिनः । पालङ्गिनः । कामलिनः । आर्चाभिनः। आरुणिनः । ताण्डिनः । श्यामायनिनः । कठाल्लुकं वक्ष्यति ( ४ । ३ । १०७ ) । कलापिनश्चाणं वक्ष्यति ( ४ | ३ | ३ | १०८ ) ।
३६६
आर्यभाषा: अर्थ- (तिन) तृतीया-समर्थ (कलापिवैशम्पायनान्तेवासिभ्यः) कलापी आचार्य के अन्तेवासी (शिष्य) और वैशम्पायन आचार्य के अन्तेवासी वाची प्रातिपदिकों से (च) भी (प्रोक्तम् ) प्रोक्त अर्थ में (णिनिः) णिनि प्रत्यय होता है ।
उदा०- - (कलापी - अन्तेवासी) कलापी आचार्य के चार अन्तेवासी हैं - हरिद्रु, छगली, तुम्बुरु, उलप । हरिद्रु के द्वारा प्रोक्त शाखा - ग्रन्थ के अध्येता -हारिद्रवी । तौम्बुरवी । औलपी । छगली से ढिनुक् प्रत्यय का विधान किया जायेगा ( ४ । ३ । १०९) । ( वैशम्पायन - अन्तेवासी) वैशम्पायन आचार्य के नौ अन्तेवासी हैं- आलम्बि, पलङ्ग, कमल, ऋचाभ, अरुणि, ताण्ड्य, श्यामायन, कठ, कलापी । आलम्बि के द्वारा प्रोक्त शाखा-ग्रन्थ के अध्येता - आलम्बी । पालङ्गी । कामली। आर्चाभी । आरुणी। ताण्डी । श्यामायनी । 'कठ' से प्रत्यय का लुक् कहा जायेगा ( ४ | ३ | १०७ ) । 'कलापी' से अण् प्रत्यय का विधान किया जायेगा (४ | ३ |१०८) 1
सिद्धि-हारिद्रविणः । हरिद्रु+टा + णिनि । हारिद्रो+इन् । हारिद्रविन्+ जस् । हारिद्रविणः ।
यहां तृतीया-समर्थ कलापी आचार्य के अन्तेवासी हरिदु' शब्द से प्रोक्त अर्थ में एवं पूर्ववत् अध्येता - वेदिता विषय में इस सूत्र से णिनि' प्रत्यय है । 'तद्धितेष्वचामादेः' (७ 1२ 1११७) से अंग को आदिवृद्धि और 'ओर्गुण:' ( ६ । ४ । १४६ ) से अंग को गुण होता है। ऐसे ही - तौम्बुरविणः, आरुणिन: आदि ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 003298 |
| Book Title | Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sudarshanacharya |
| Publisher | Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar |
| Publication Year | 1998 |
| Total Pages | 624 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 22 MB |