SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 431
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ३६४ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् जनपद एषामस्तीति जनपदिन: । 'अत इनिठनौ' (५।२।११५) इति मतुबर्थे इनि: प्रत्यय: । जनपदिन: जनपदस्वामिन: क्षत्रिया उच्यन्ते । जनपदे इव जनपदवत् 'तत्र तस्येव (५।१।११६) इति सप्तम्यर्थे वति: प्रत्ययः। स०-समाना: शब्दा येषां ते समानशब्दा:, तेषाम्-समानशब्दानाम् (बहुव्रीहि:)। अनु०-स:, अस्य, भक्तिरिति चानुवर्तते। अन्वयः-स जनपदेन समानशब्देभ्यो बहुवचने जनपदिभ्योऽस्य सर्वं जनपदवद् भक्तिः । अर्थ:-स इति प्रथमासमर्थेभ्यो जनपदेन समानशब्देभ्यो बहुवचने वर्तमानेभ्यो जनपदिवाचिभ्य: प्रातिपदिकेभ्योऽस्येति षष्ठ्यर्थे सर्वं जनपदवत् प्रत्ययविधिर्भवति, यत् प्रथमासमर्थं भक्तिश्चेत् तद् भवति। अयमभिप्राय:-'जनपदतदवध्योश्च' (४।१।१२४) इत्यस्मिन् प्रकरणे ये प्रत्यया विहितास्ते जनपदिभ्योऽस्मिन्नर्थेऽतिदिश्यन्ते । उदा०-अङ्गा जनपदो भक्तिरस्य-आङ्गकः । वाङ्गक: । सौह्मकः । पौण्ड्रकः । तद्वत्-अङ्गा क्षत्रिया भक्तिरस्य-आङ्गकः। वाङ्गकः । सौह्मकः । पौण्ड्रकः। आर्यभाषा: अर्थ-(स:) प्रथमा-समर्थ (जनपदेन-समानशब्दानाम्) जनपद के सदृश शब्दवाले (बहुवचने) बहुवचन में विद्यमान (जनपदिभ्यः) जनपद-स्वामी क्षत्रियवाची प्रातिपदिकों से (अस्य) षष्ठी-विभक्ति के अर्थ में (सर्वम्) सब (जनपदवत्) जनपद के समान प्रत्ययविधि होती है (भक्ति:) जो प्रथमा-समर्थ है यदि वह भक्ति हो। अभिप्राय यह है- 'जनपदतदवध्योश्च' (४।२।१२४) इस प्रकरण में जो प्रत्यय विहित हैं वे जनपदी जनपद के स्वामी क्षत्रियवाची प्रातिपदिकों से भी इस प्रकृत अर्थ में अतिदिष्ट किये गये हैं। उदा०-अङ्ग जनपद है भक्ति इसकी यह-आगक। वङ्ग जनपद है भक्ति इसकी यह-वाङ्गक । सुह्म जनपद जनपद है भक्ति इसकी यह-सौह्मक। पुण्ड्र जनपद है भक्ति इसकी यह-पौण्ड्रक । उनके समान-अड्ग नामक क्षत्रिय हैं भक्ति इसकी यह-आङ्गक। वग नामक क्षत्रिय हैं भक्ति इसकी यह-वाङ्गक । सुह्म नामक क्षत्रिय हैं भक्ति इसकी यह-सौह्मक। पुण्ड्र नामक क्षत्रिय हैं भक्ति इसकी यह-पौण्ड्रक। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy