SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 360
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ चतुर्थाध्यायस्य तृतीयः पादः ३२३ अर्थ:-सर्वत्र छन्दसि भाषायां च विषये यथासम्भवविभक्तिसमर्थात् कालविशेषवाचिनो हेमन्तात् प्रातिपदिकात् शेषेष्वर्थेषु अण् च प्रत्ययो भवति, तकारस्य च लोपो भवति। उदा०-(अण्) हेमन्ते साधु हैमनम्। हैमनं वास: । हैमनमनुलेपनम् । सूत्रपाठे-'अण् च' इति चकारात् 'सन्धिवेलायूतुनक्षत्रेभ्योऽण्' (४।३।१६) इति ऋतुवाचकाद् हेमन्तादण् प्रत्ययमिच्छन्ति। तत्र तकारलोपो न भवति । हेमन्ते साधु-हैमन्तम् । अपरे ‘सर्वत्र' इति पाठात् भाषायामपि ठगं स्मरन्ति-हैमन्तिकम्। आर्यभाषा: अर्थ-(सर्वत्र) वेद और भाषा में यथासम्भव-विभक्ति-समर्थ (कालात्) कालवाची हिमन्तात्) हेमन्त प्रातिपदिक से (शेषे) शेष अर्थों में (अण्) अण प्रत्यय (च) भी होता है (च) और (तलोप:) हेमन्त के तकार का लोप होता है। उदा०-(अण्) हेमन्ते साधु हैमनम्। हैमनं वास: । हैमनमनुलेपनम् । हेमन्त काल में उपयुक्त-हैमन वस्त्र । हेमन-अनुलोपन (तैल आदि लगाना)। सिद्धि-(१) हैमनम् । हेमन्त+डि+अण् । हैमन्त्+अ। हैमन्+अ। हैमन+सु । हैमनम्। यहां सप्तमी-समर्थ हेमन्त' शब्द से शेष अर्थों में इस सूत्र से 'अण्' प्रत्यय और हेमन्त के तकार का लोप होता है। शेष कार्य पूर्ववत् है। (२) हैमन्तम् । यहां 'सन्धिवेलातुनक्षत्रेभ्योऽण् (४।३।१६) से ऋतुवाची हेमन्त' शब्द से 'अण्' प्रत्यय है। यहां तकार का लोप नहीं होता है। (३) हैमन्तिकम् । यहां हेमन्त' शब्द से पूर्ववत् ठञ्' प्रत्यय है। ट्युः+ट्युल् (तुट्)(७६) सायंचिरम्प्राणेप्रगेऽव्ययेभ्यष्ट्युट्युलौ तुट् च ।२३।। ___ प०वि०-सायं-चिरं-प्राणें-प्रगे-अव्ययेभ्य: ५ ।३ ट्यु-ट्युलौ १।२ तुट ११ च अव्ययपदम् । स०-सायं च चिरं च प्राणेश्च प्रगेश्च अव्ययं च तानिसायंचिरंप्राणेप्रगेऽव्ययानिः, तेभ्य:-सायं चिरम्प्राणेप्रगेऽव्ययेभ्यः (इतरेतरयोगद्वन्द्वः)। अनु०-शेषे कालादिति चानुवर्तते । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy