________________
३२२
पाणिनीय-अष्टाध्यायी प्रवचनम्
उदा० - मधुश्च माधवश्च वासन्तिकावृतू (यजु० १३ । २५ ) । चैत्र और वैशाख ऋतु है ।
वासन्तिक
सिद्धि-वासन्तिकः । वसन्त+ङि+ठञ् । वासन्त्+इक । वासन्तिक+सु । वासन्तिकः । यहां वेदविषय में सप्तमी - समर्थ 'वसन्त' शब्द से शेष अर्थों में इस सूत्र से 'ठञ्' प्रत्यय है। शेष कार्य पूर्ववत् है ।
ठञ्
(७४) हेमन्ताच्च । २१ ।
प०वि० - हेमन्तात् ५ ।१ च अव्ययपदम् । अनु० - शेषे, कालात्, छन्दसि ठञ् इति चानुवर्तते । अन्वयः-छन्दसि यथासम्भव०कालाद् हेमन्ताच्च शेषे ठञ् । अर्थ:- छन्दसि विषये यथासम्भवविभक्तिसमर्थात् कालविशेषवाचिनो हेमन्तात् प्रातिपदिकाच्च शेषेष्वर्थेषु ठञ् प्रत्ययो भवति ।
उदा०-सहश्च सहस्यश्च हैमन्तिकावृतू (यजु० १४।२७)। आर्यभाषाः अर्थ- (छन्दसि ) वेदविषय में यथासम्भव-विभक्ति-समर्थ (हमन्तात्) हेमन्त प्रातिपदिक से (च) भी (शेषे) शेष अर्थों में (ठञ् ) ठञ् प्रत्यय होता है। उदा०-सहश्च सहस्यश्च हैमन्तिकावृतू (यजु० १४ / २७ ) | मार्गशीर्ष और पौष ऋतु हैं।
हैमन्तिक
सिद्धि-हैमन्तिकः। हेमन्त+ङि+ठञ् । हैमन्त+इक । हैमन्तिक+सु । हैमन्तिकः । यहां वेदविषय में सप्तमी - समर्थ हेमन्त' शब्द से शेष अर्थों में इस सूत्र से 'ठञ्' प्रत्यय है। शेष कार्य पूर्ववत् है ।
अण्+ठञ्
(७५) सर्वत्राण् च तलोपश्च । २२ ।
प०वि०-सर्वत्र अव्ययपदम्, अण् १ ।१ च अव्ययपदम्, त - लोप: १ ।१
च अव्ययपदम्।
सo - तस्य लोप इति तलोपः (षष्ठीतत्पुरुषः ) ।
अनु० - शेषे, कालात्, हेमन्तादिति चानुवर्तते ।
अन्वयः-सर्वत्र यथासम्भव० कालाद् हेमन्तात् शेषेऽण् च तलोपश्च
I
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
