________________
चतुर्थाध्यायस्य तृतीयः पादः
३२१
ठ
(७३) छन्दसि ठञ्।१६। प०वि०-छन्दसि ७१ ठञ् ११ । अनु०-शेषे, कालात्, वर्षाभ्य इति चानुवर्तते । अन्वय:-छन्दसि यथासम्भव०कालाद् वर्षाभ्य: शेषे ठञ् ।
अर्थ:-छन्दसि विषये यथासम्भवविभक्तिसमर्थात् कालविशेषवाचिनो वर्षा-शब्दात् प्रातिपदिकात् शेषेष्वर्थेषु ठञ् प्रत्ययो भवति।
उदा०-नभश्च नभस्यश्च वार्षिकावृतू (यजु० १४ ।१५) ।
आर्यभाषा: अर्थ-(छन्दसि) वेदविषय में यथासम्भव-विभक्ति-समर्थ (कालात्) कालविशेषवाची (वर्षाभ्यः) वर्षा शब्द से (शेषे) शेष अर्थों में (ठञ्) ठञ् प्रत्यय होता है।
उदा०-नभश्च नभस्यश्च वार्षिकावृतू (यजु० १४।१५)। श्रावण और भाद्रपद वार्षिक ऋतु हैं।
सिद्धि-वार्षिक: । वर्षा+सुप्+ठञ् । वार्ष+इक। वार्षिक+सु । वार्षिकः ।
यहां वेदविषय में सप्तमी-समर्थ वर्षा' शब्द से शेष अर्थों में इस सूत्र से ठञ्' प्रत्यय है। नित्यादिनित्यम् (६।१।१९४) से वार्षिक' पद का आधुदात्त स्वर होता है-वार्षिकः । ठञ्
(७३) वसन्ताच्च ।२०। प०वि०-वसन्तात् ५।१ च अव्ययपदम् । अनु०-शेषे, कालात्, छन्दसि, ठञ् इति चानुवर्तते । अन्वय:-छन्दसि यथासम्भव०कालाद् वसन्ताच्च शेषे ठञ् ।
अर्थ:-छन्दसि विषये यथासम्भवविभक्तिसमर्थात् कालविशेषवाचिनो वसन्तात् प्रातिपदिकाच्च शेषेष्वर्थेषु ठञ् प्रत्ययो भवति।
उदा०-मधुश्च माधवश्च वासन्तिकावृतू (यजु० १३ ।२५) ।
आर्यभाषा: अर्थ-(छन्दसि) वेदविषय में यथासम्भव-विभक्ति-समर्थ (कालात्) कालविशेषवाची (वसन्तात्) वसन्त प्रातिपदिक से (च) भी (शेषे) शेष अर्थों में (ठञ्) ठञ् प्रत्यय होता है।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
