________________
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम्
(२) तावकीनम् । यहां युष्मद्' शब्द से पूर्ववत् 'खञ्' प्रत्यय और युष्मद्' के स्थान में 'सेवक' आदेश है। पूर्ववत् ख्' के स्थान में 'ईन्' आदेश, अंग को आदिवृद्धि और अंग के 'अकार' का लोप होता है ।
इस सूत्र
ऐसे ही- 'अस्मद्' के स्थान में 'ममक' आदेश होकर - मामकम्, मामकीनम् ।
३०८
यत्
प०वि० - अर्धात् ५ | १ यत् १ । १ ।
अनु०-शेषे इत्यनुवर्तते । अन्वयः-यथासम्भव०अर्धात् शेषे यत् ।
अर्थ:- यथासम्भवविभक्तिसमर्थाद् अर्थात् प्रातिपदिकात् शेषेष्वर्थेषु यत् प्रत्ययो भवति।
- अर्धे भवम्
(५८) अर्धाद् यत् । ४।
उदा०
अर्ध्यम्।
आर्यभाषाः अर्थ - यथासम्भव-विभक्ति-समर्थ (अर्धात्) अर्ध प्रातिपदिक से (शेषे) शेष अर्थों में (यत्) यत् प्रत्यय होता है।
उदा० - अर्धे भवम् अर्ध्यम् । आधे में रहनेवाला - अर्ध्य ।
सिद्धि-अर्ध्यम्। अर्ध+ङि+यत् । अ+य। अर्ध्य+सु | अर्ध्यम् ।
यहां सप्तमी-समर्थ' 'अर्ध' शब्द से शेष अर्थो में इस सूत्र से 'यत्' प्रत्यय है । 'यस्येति च' (७।४।१४८) से अंग के अकार का लोप होता है।
यत्
(५६) परावराधमोत्तमपूर्वाच्च । ५ । प०वि०-पर-अवर-अधम- उत्तमपूर्वात् ५।१ च अव्ययपदम् ।
स०-परश्च अवरश्च अधमश्च उत्तमश्च ते परावराधमोत्तमाः, परावराधरोत्तमाः पूर्वे यस्य तत् परावराधमोत्तमपूर्वम्, तस्मात् परावराधमोत्तमपूर्वात् ( इतरेतरयोगद्वन्द्वगर्भित बहुव्रीहि: ) ।
अनु०-शेषे, अर्धात्, यद् इति चानुवर्तते । अन्वयः-यथासम्भव॰परावराधमोत्तमपूर्वाच्च अर्धात् शेषे यत् ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
