SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 328
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ चतुर्थाध्यायस्य द्वितीयः पादः २६१ उदा०- ( कुरु: ) कुरुषु भवः कौरवकः (वुञ् ) । कौरव: (अण् ) । ( युगन्धरः ) युगन्धरेषु भवो यौगन्धरकः ( वुञ् ) | यौगन्धरः (अण् ) । आर्यभाषाः अर्थ-यथासम्भव-विभक्ति-समर्थ (देशे) देशवाची (कुरुयुन्धराभ्याम्) कुरु, युगन्धर प्रातिपदिकों से (शेषे) शेष अर्थों में (विभाषा) विकल्प से (वुञ) वुञ् प्रत्यय होता है, पक्ष में अण् प्रत्यय होता है । उदा०- (कुरु) कुरुषु भवः कौरवक: ( वुञ् ) । कौरव: ( अण् ) । कुरु देश में रहनेवाला-कौरवक वा कौरव । (युगन्धर) युगन्धरेषु भवो यौगन्धरकः ( वुञ् ) 1. यौगन्धरः ( अण्) । युगन्धर ( जगाधरी ) देश में रहनेवाला - यौगन्धरक वा यौगन्धर । सिद्धि - (१) कौरवक: । कुरु+ङि+वुञ् । कौरो+अक । कौरवक+सु । कौरवकः । यहां सप्तमी-समर्थ, देशवाची 'कुरु' शब्द से शेष अर्थों में इस सूत्र से 'वुञ्' प्रत्यय है। 'ओर्गुण:' (६।४।१४६ ) से अंग को गुण होता है। शेष कार्य पूर्ववत् है । (२) कौरव: । कुरु+ङि+अण् । कौरो+अ । कौरव+सु । कौरवः । यहां सप्तमी समर्थ, देशवाची शब्द से शेष अर्थों में विकल्प पक्ष में 'कच्छादिभ्यश्च' (४/२/१३३) से 'अण्' प्रत्यय है। (३) यौगन्धरक: । यहां 'युगन्धर' शब्द से पूर्ववत् वुञ् प्रत्यय है । (४) यौगन्धरः | यहां युगन्धर' शब्द से विकल्प पक्ष में 'प्राग्दीव्यतोऽण्' (४/१/८३) से औत्सर्गिक 'अण्' प्रत्यय है, / विशेष - (१) कुरु - दिल्ली और मेरठ का प्रदेश । (२) युगन्धर-यह राज्य सम्भवतः अम्बाला जिले में सरस्वती से यमुना तक फैला हुआ था । देहरादून जिले में कालसी के पास जगत ग्राम में प्राप्त लेख से ज्ञात होता है कि वह इलाका युग शैल देश था (युग नाम पहाड़ी प्रदेश) कहलाता था । कन् युगेश्वरस्याश्वमेधे युगशैलमहीपतेः । इष्टका वार्षगण्यस्य नृपतेश्शीलवर्मणः । । (पाणिनिकालीन भारतवर्ष पृ० ७३ ) । (३) 'युगन्धर' शब्द का अपभ्रंश 'जगाधरी' है । (४०) मद्रवृज्योः कन् । १३० । प०वि०-मद्र-वृज्योः ६।२ (पञ्चम्यर्थे) कन् १।१। सo - मद्रश्च वृजिश्च तौ मद्रवृजी, तयोः मद्रवृज्यो: (इतरेतर योगद्वन्द्वः) । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy