________________
२६०
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम्
वुञ्
(३८) अरण्यान्मनुष्ये ।१२८ ।। प०वि०-अरण्यात् ५।१ मनुष्ये ७।१ । अनु०-शेषे, वुञ् इति चानुवर्तते । अन्वय:-यथासम्भव०अरण्यात् शेषे वुञ् मनुष्ये ।
अर्थ:-यथासम्भवविभक्तिसमर्थाद् अरण्यात् प्रातिपदिकात् शेषेष्वर्थेषु वुञ् प्रत्ययो भवति, मनुष्येऽभिधेये।
उदा०-अरण्ये भव आरण्यको मनुष्यः ।
आर्यभाषा: अर्थ-यथासम्भव-विभक्ति-समर्थ (अरण्यात्) अरण्य प्रातिपदिक से (शेष) शेष अर्थों में (वुञ्) वुञ् प्रत्यय होता है (मनुष्ये) यदि वहां मनुष्य अर्थ अभिधेय हो।
उदा०-अरण्ये भव आरण्यको मनुष्यः । अरण्य जंगल में रहनेवाला-आरण्यक मनुष्य।
सिद्धि-आरण्यकः । अरण्य+डि+वुञ् । आरण्य्+अक। आरण्यक+सु । आरण्यकः ।
यहां सप्तमी-समर्थ 'अरण्य' शब्द से शेष अर्थ में तथा मनुष्य अभिधेय में इस सूत्र से 'वुञ्' प्रत्यय है। 'वु' के स्थान में पूर्ववत् ‘अक' आदेश तथा अंग को आदिवृद्धि होती है। वुञ्-विकल्पः
(३६) विभाषा कुरुयुगन्धराभ्याम् ।१२६ । प०वि०-विभाषा ११ कुरु-युगन्धराभ्याम् ५।२।
स०-कुरुश्च युगन्धरश्च तौ कुरुयुगन्धरौ, ताभ्याम्-कुरुयुगन्धराभ्याम् (इतरेतरयोगद्वन्द्व:)।
अनु०-शेषे, देशे, वुञ् इति चानुवर्तते। अन्वय:-यथासम्भव०देशे कुरुयुगन्धराभ्यां शेषे विभाषा वुञ्।
अर्थ:-यथासम्भवविभक्तिसमर्थाभ्यां देशवाचिभ्यां कुरुयुगन्धराभ्यां प्रातिपदिकाभ्यां शेषेष्वर्थेषु विकल्पेन वुञ् प्रत्ययो भवति, पक्षे च अण् प्रत्ययो भवति।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
