SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 326
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २८६ चतुर्थाध्यायस्य द्वितीयः पादः वर्वर । वर्चगर्त । विदेह। आनत । माठर । पाथेय । घोष। शिष्य । मित्र । बल। आराज्ञी। धार्तराज्ञी। अवसात। तीर्थ ।। कूलात्सौवीरेषु ।। समुद्रान्नावि मनुष्ये च ।। कुक्षि। अन्तरीप। द्वीप। अरुण । उज्जयिनी । दक्षिणापथ । साकेत । मानवल्ली। बल्लीसुराज्ञी। इति धूमादयः ।। आर्यभाषा: अर्थ-यथासम्भव-विभक्ति-समर्थ (दशे) देशवाची (धूमादिभ्यः) धूम आदि प्रातिपदिकों से (शेषे) शेष अर्थों में (वुञ्) वुञ् प्रत्यय होता है। उदा०-धूमे जातो धौमकः । धूम देश में उत्पन्न हुआ-धौमक। खण्डे जात: खाण्डकः । खण्ड देश में उत्पन्न हुआ-खाण्डक। सिद्धि-धौमकः । धूम+डि+वुञ् । धौम्+अक। धौमक+सु । धौमकः । यहां सप्तमी-समर्थ, देशवाची 'धूम' शब्द से शेष अर्थों में इस सूत्र से वुञ्' प्रत्यय है। तद्धितेष्वचामादेः' (७१२ ११७) से अंग को आदिवृद्धि और 'यस्येति च' (६।४।१४८) से अंग के अकार का लोप होता है। ऐसे ही-खाण्डकः । वुञ् (३७) नगरात् कुत्सनप्रावीण्ययोः।१२७। प०वि०-नगरात् ५ ।१ कुत्सन-प्रावीण्ययो: ७।२ । स०-प्रवीणस्य भाव: प्रावीण्यम् । कुत्सनं च प्रावीण्यं ते कुत्सनप्रावीण्ये, तयो:-कुत्सनप्रावीण्ययोः (इतरेतरयोगद्वन्द्वः) । अनु०-शेषे, वुञ् इति चानुवर्तते। अन्वय:-यथासम्भव०नगरात् शेषे वुञ् कुत्सनप्रावीण्ययोः । अर्थ:-यथासम्भवविभक्तिसमर्थाद् नगरात् प्रातिपदिकात् शेषेष्वर्थेषु वुञ् प्रत्ययो भवति, कुत्सने प्रावीण्ये च गम्यमाने । उदा०-नगरे भवो नागरक: कुत्सित:, प्रवीणो वा। आर्यभाषाअर्थ-यथासम्भव-विभक्ति-समर्थ (नगरात्) नगर प्रातिपदिक से (शेष) शेष अर्थों में (वुञ्) वुञ् प्रत्यय होता है (कुत्सनप्रावीण्ययोः) यदि वहां कुत्सन=निन्दा और प्रावीण्य-चतुरता अर्थ प्रकट हो। उदा०-नगरे भवो नागरक: कुत्सितः, प्रवीणो वा । नगर में रहनेवाला-नागरक, निन्वित अथवा चतुर । प्रयोग-चौरा हि नागरका भवन्ति, प्रवीणा हिमागरम भवन्ति। For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org Jain Education International
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy