SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 297
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २६० पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् त्यक् (७) दक्षिणापश्चात्पुरसस्त्यक्।।६७।। प०वि०-दक्षिणा-पश्चात्-पुरस: ५।१ त्यक् १।१। स०-दक्षिणा च पश्चाच्च पुरश्च एतेषां समाहार:-दक्षिणापश्चात्पुर:, तस्मात्-दक्षिणापश्चात्पुरस: (समाहारद्वन्द्वः) । अनु०-शेषे इत्यनुवर्तते। अन्वय:-यथासम्भव०दक्षिणापश्चात्पुरस: शेषे त्यक् । अर्थ:-यथासम्भवविभक्तिसमर्थेभ्यो दक्षिणापश्चात्पुरोभ्यः प्रातिपदिकेभ्य: शेषेष्वर्थेषु त्यक् प्रत्ययो भवति । उदा०-(दक्षिणा) दक्षिणा भवो दाक्षिणात्य: । (पश्चात्) पश्चाद् भव: पाश्चात्य: । (पुरः) पुरो भव: पौरस्त्यः । आर्यभाषा: अर्थ-यथासम्भव विभक्ति-समर्थ (दक्षिणापश्चात्पुरस:) दक्षिणा, पश्चात्, पुरस् प्रातिपदिकों से (शेष) शेष अर्थों में (त्यक्) त्यक् प्रत्यय होता है। उदा०-(दक्षिणा) दक्षिणा भवो दाक्षिणात्य: । दक्षिण दिशा में होनेवाला-दाक्षिणात्य। (पश्चात्) पश्चाद् भव: पाश्चात्य: । पश्चिम दिशा में होनेवाला-पाश्चात्य । (पुर:) पुरो भव: पौरस्त्यः । पूर्व दिशा में होनेवाला-पौरस्त्य। सिद्धि-दाक्षिणात्यः । दक्षिण+आच् । दक्षिणा+डि+त्यक् । दाक्षिण+त्य। दाक्षिणात्य+सु। दाक्षिणात्यः। यहां प्रथम दक्षिण' शब्द से दक्षिणादाच् (५३।३६) से आच् प्रत्यय होता है। तत्पश्चात् अव्यय 'दक्षिणा' शब्द से शेष अर्थों में इस सूत्र से त्यक् प्रत्यय है। किति च (७।२।११८) से अंग को आदिवृद्धि है। ___ यहां पश्चात् और पुरस् इन अव्यय शब्दों के साहचर्य से आच्-प्रत्ययान्त अव्यय 'दक्षिणा' शब्द का ग्रहण किया जाता है, प्रवीणवाची दक्षिणा' शब्द का नहीं। ऐसे ही-पाश्चात्यः, पौरस्त्यः। ष्फक् (८) कापिश्याः ष्फक्।६८। प०वि०-कापिश्या: ५ ।१ ष्फक् १।१। अनु०-शेषे इत्यनुवर्तते। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy