SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 269
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ अञ् (६) मतोश्च बहजङ्गात् ।७१। प०वि०-मतो: ५ १ च अव्ययपदम्, बहु-अच्-अङ्गात् ५।१। स०-बहवोऽचो यस्मिन् स:-बह्वच्, बहच् अङ्गं यस्य स:-बह्वजङ्गः, तस्मात्-बहजङ्गात् (बहुव्रीहिः)। अनु०-अस्मिन्नादिषु, देशे तन्नाम्नि, अञ् इति चानुवर्तते । अन्वय:-यथासम्भवविभक्तिसमर्थाद् बहचो मतुबन्तात् प्रातिपदिकाद् अस्मिन्नादिषु चतुर्वर्थेषु अञ् प्रत्ययो भवति, तन्नाम्नि देशेऽभिधेये। उदा०-इषुका अस्यां सन्तीति इषुकावती नदी। इषुकावत्या अदूरभवं नगरम्-ऐषुकावतं नगरम्। सिध्रका अस्मिन् सन्तीति सिध्रकावद् वनम् । सिध्रकावतोऽदूरभवं नगरम्-सैध्रकावतं नगरम्। आर्यभाषा: अर्थ-यथासम्भव विभक्ति-समर्थ (बहचः) बहुत अच्वाले (मतो:) मतुप-प्रत्ययान्त प्रातिपदिक से (च) भी (अस्मिन्०) अस्मिन् आदि चार अर्थों में (अञ्) अञ् प्रत्यय होता है (तन्नाम्नि देशे) यदि वहां तन्नामक देश अर्थ अभिधेय हो।। उदा०-इषुका अस्यां सन्तीति इषुकावती नदी। इषुकावत्या अदूरभवं नगरम्-ऐषुकावतं नगरम् । इषुका सरकण्डे इसमें हैं यह-इषुकावती नदी। इषुकावती के समीप जो नगर है वह ऐषुकावत नगर। सिधका अस्मिन् सन्तीति सिधकावद् वनम् । सिधकावतोऽदूरभवं नगरम्-सैधकावतं नगरम् । सिध्रक नामक वृक्षविशेष हैं इसमें यह-सिध्रकावत् वन। सिधकावत् वन के समीप जो नगर है वह-सैन्धकावत नगर। सिद्धि-ऐषुकावतम्। इषुका+जस्+मतुम्। इणुका+वत्। इषुकावत्+डीप् । इषुकावती+डस्+अण्। ऐषुकावत्+अ। ऐषुकावत+सु। ऐषुकावतम्।। यहां प्रथम 'इषुका' शब्द से तदस्यास्त्यस्मिन्निति मतुम्' (५।२।९४) से मतुप प्रत्यय है। स्त्रीत्व-विवक्षा में उगितश्च' (४।१६) से डीप् प्रत्यय होता है। षष्ठी-समर्थ, बहुत अचोंवाले, मतुबन्त 'इषुकावती' शब्द से चातुरर्थिक 'अदूरभव' अर्थ में इस सूत्र से 'अञ्' प्रत्यय है। तद्धितेष्वचामादेः' (७।१।११७) से अंग को आदिवृद्धि और 'यस्येति च (६।४।१४८) से अंग के ईकार का लोप होता है। ऐसे ही-सैध्रकावतम् । अञ् (७) बहृचः कूपेषु।७२। प०वि०-बहच: ५।१ कूपेषु ७।३ । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy