________________
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम्
अर्थ:- तद् इति द्वितीयासमर्थाद् अनुब्राह्मणात् प्रातिपदिकादधीते, वेद इत्येतयोरर्थयोरिनि: प्रत्ययो भवति ।
२२२
उदा०-अनुब्राह्मणमधीते वेद वा अनुब्राह्मणी ।
आर्यभाषाः अर्थ- (तद्) द्वितीया-समर्थ (अनुब्राह्मणात्) अनुब्राह्मण प्रातिपदिक से (अधीते, वेद) पढ़ता है वा जानता है अर्थ में (इनि:) इनि प्रत्यय होता है ।
उदा०
० - अनुब्राह्मणमधीते वेद वा अनुब्राह्मणी । जो अनुब्राह्मण नामक ग्रन्थविशेष को पढ़ता है वा जानता है वह अनुब्राह्मणी । अनुब्राह्मण-ब्राह्मण के सदृश ग्रन्थ ।
सिद्धि - अनुब्राह्मणी । अनुब्राह्मण+अम्+इनि । अनुब्राह्मण्+इन् । अब्राह्मणिन्+सु । अनुब्राह्मणीन्+० । अनुब्राह्मणी ।
यहां द्वितीया-समर्थ 'अनुब्राह्मण' शब्द से अधीते, वेद अर्थ में इस सूत्र से 'इन' प्रत्यय है । 'सौ च' (६ । ४ । १३) से नकारान्त अंग की उपधा को दीर्घ, 'हल्डंयाब्भ्यो०' (६।१।६६) से सु-लोप और 'नलोपः प्रातिपदिकान्तस्य' ( ८1२ 1७ ) से नकार का लोप होता है ।
ठक्
(५) वसन्तादिभ्यष्ठक् । ६२ ।
प०वि०- वसन्तादिभ्यः ५ । ३ ठक् १।१।
स०- वसन्त आदिर्येषां ते वसन्तादयः, तेभ्य:-वसन्तादिभ्यः ( बहुव्रीहि: ) ।
अनु० - तदधीते, तद् वेद इति चानुवर्तते । अन्वयः-तद् वसन्तादिभ्योऽधीते, वेद ठक् ।
अर्थ:- तद् इति द्वितीयासमर्थेभ्यो वसन्तादिभ्यः प्रातिपदिकेभ्योऽधीते, वेद इत्येतयोरर्थयोष्ठक् प्रत्ययो भवति ।
उदा०-वसन्तसहचरितोऽयं ग्रन्थो वसन्त:, तमधीते वेद वा वासन्तिक: । वर्षामधीते वेद वा वार्षिकः ।
वसन्त:। वर्षा। शरद्। हेमन्त । शिशिर । प्रथम । गुण । चरम । अनुगुण । अपर्वन् । अथर्वन् इति वसन्तादयः।।
आर्यभाषाः अर्थ - (तद्) द्वितीया - समर्थ ( वसन्तादिभ्यः ) वसन्त आदि प्रातिपदिकों से (अधीते, वेद) पढ़ता है वा जानता है अर्थ में (ठक् ) ठक् प्रत्यय होता है।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
