________________
२२१
चतुर्थाध्यायस्य द्वितीयः पादः अनु०-तदधीते, तद्वेद इति चानुवर्तते। अन्वय:-तत् क्रमादिभ्योऽधीते वेद वुन्।
अर्थ:-तद् इति द्वितीयासमर्थेभ्य: क्रमादिभ्य: प्रातिपदिकेभ्योऽधीते, वेद इत्येतयोरर्थयोवुन् प्रत्ययो भवति।
उदा०-क्रममधीते वेद वा क्रमक: । पदपाठमधीते वेद वा पदकः । क्रम । पद । शिक्षा। मीमांसा । सामन्। इति क्रमादयः ।।
आर्यभाषा: अर्थ-(तद्) द्वितीयासमर्थ (क्रमादिभ्यः) क्रम आदि प्रातिपदिकों से (अधीते, वेद) पढ़ता है वा जानता है अर्थ में (वुन्) वुन् प्रत्यय होता है।
उदा०-क्रममधीते वेद वा क्रमकः । वेद के क्रमपाठ को जो पढ़ता है वा जानता है वह-क्रमक । पदपाठमधीते वेद वा पदकः । वेद के पदपाठ को जो पढ़ता है वह जानता है वह-पदक।
सिद्धि-क्रमकः । क्रम+अम्+वुन् । क्रम्+अक । क्रमक+सु । क्रमकः ।
यहां द्वितीया-समर्थ क्रम' शब्द से अधीते, वेद अर्थ में इस सूत्र से वुन्' प्रत्यय है। 'युवोरनाको' (७।१।१) से वु' के स्थान में 'अक' आदेश होता है।
विशेष-मन्त्रसंहिता के पदच्छेद को 'पदपाठ' कहते हैं और दो-दो पदों को क्रमश: मिलाकर जो पाठ किया जाता है वह क्रमपाठ' कहाता है। इसका एक उदाहरण यह हैसंहितापाठ- अग्निमीळे पुरोहितं यज्ञस्य देवमत्विजम् ।
होतारं रत्नधातमम् । (ऋ० १।१।१)। पदपाठ- अग्निम् । ईळे । पुरोऽहितम् । यज्ञस्य । देवम् । ऋत्विजम् । होतारम् ।
रत्नधातमम् । अग्निमीळे । ईळेपुर:ऽहितम् । पुर:ऽहितं यज्ञस्य । यज्ञस्य देवम् । देवम्
ऋत्विजम् । ऋत्विजं होतारम् । होतारं रत्नधातमम् । इनिः
(४) अनुब्राह्मणादिनिः ।६१। प०वि०-अनुब्राह्मणात् ५।१ इनि: ११। अनु०-तदधीते, तद्वेद इति चानुवर्तते। अन्वय:-तद् अनुब्राह्मणाद् अधीते वेद इनिः ।
क्रमपाठ
10
..
.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
