SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 253
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २१६ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् आर्यभाषा: अर्थ-(स:) प्रथमा-समर्थ (प्रयोजनयोद्धृभ्यः) प्रयोजनवाची और योद्धवाची प्रातिपदिकों से (अस्य) षष्ठी-विभक्ति के अर्थ में यथाविहित प्रत्यय होता है (संग्रामे) यदि वहां संग्राम अर्थ वाच्य हो। उदा०-(प्रयोजन) भद्रा प्रयोजनम् अस्य संग्रामस्य इति भ्राद्रः संग्रामः । भद्रा कन्या को प्राप्त करना इसका प्रयोजन है यह-भाद्र संग्राम। सुभद्रा प्रयोजनम् अस्य संग्रामस्य इति सौभद्रः संग्राम: । सुभद्रा कन्या को प्राप्त इसका प्रयोजन है यह-सौभद्र संग्राम। गौरिमित्री प्रयोजनम् अस्य संग्रामस्य इति गौरिमित्र: संग्रामः । गौरिमित्री कन्या को प्राप्त करना इसका प्रयोजन है वह-गौरिमित्र संग्राम। (योद्धा) अहिमाला योद्धारोऽस्य संग्रामस्य इति आहिमाल: संग्रामः । अहिमाल नामक योद्धा है इसके यह-अहिमाल संग्राम। स्यन्दनाश्वा योद्धारोऽस्य संग्रामस्य इति स्यान्दनाश्व: संग्रामः । रथ-घोड़े योद्धा हैं इसके यह-स्यान्दनाश्व संग्राम। भरता योद्धारोऽस्य इति भारत: संग्रामः । भरत लोग योद्धा हैं इसके वह-भारत संग्राम: (महाभारत युद्ध)। सिद्धि-भाद्रः । भद्रा+सु+अण् । भाद्+अ। भाद्र+सु। भाद्रः । यहां प्रथमा-समर्थ 'भद्रा' शब्द से षष्ठी-विभक्ति के अर्थ में तथा संग्राम अभिधेय में इस सूत्र से यथाविहित प्रत्यय का विधान किया गया है। यहां प्रागदीव्यतोऽण' (४।१।८३) से यथाविहित 'अण्' प्रत्यय है। तद्धितेष्वचामादेः' (७।२।११७) से अंग को आदिवृद्धि और 'यस्येति च' (६।४।१४८) से अंग के आकार का लोप होता है। ऐसे ही-सौभद्र: आदि। अस्याम् (क्रीडायाम्) अर्थप्रत्ययविधिः ण: (१) तदस्यां प्रहरणमिति क्रीडायां णः ।५६ । प०वि०-तद् १।१ अस्याम् ७१ प्रहरणम् ११ इति अव्ययपदम्, क्रीडायाम् ७१ ण: १।१। अन्वय:-तदिति प्रथमा-समर्थाद् अस्यां णः, यत् तदिति प्रहरणमिति चेत्, यदस्यामिति क्रीडा चेत्। ___ अर्थ:-तद् इति प्रथमासमर्थात् प्रातिपदिकाद् अस्यामिति सप्तम्यर्थे ण: प्रत्ययो भवति, यत् तदिति निर्दिष्टं प्रहरणमिति चेत्, यच्चास्यामिति निर्दिष्टं क्रीडा चेत् सा भवति । इतिकरणो विवक्षार्थः । उदा०-दण्ड: प्रहरणम् अस्यां सा-दाण्डा क्रीडा। मुष्टि: प्रहरणम् अस्यां सा-मौष्टा क्रीडा। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy