SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 252
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ चतुर्थाध्यायस्य द्वितीयः पादः २१५ जहां दो ऋचाओं के प्रग्रथन (गूंथन) से तीन ऋचाएं बनाई जाती हैं, उसे 'प्रगाथ' कहते हैं। प्रकृष्ट गान के कारण भी इसे 'प्रगाथ' कहा जाता है। उदा०-पङ्क्तिश्छन्द आदिरस्य प्रगाथस्य इति-पाङ्क्त: प्रगाथः । पंक्ति छन्द है आदि में इस प्रगाथ के यह-पाङ्क्त प्रगाथ। अनुष्टुप् छन्द आदिरस्य प्रगाथस्य इति-आनुष्टुभः प्रगाथ: । अनुष्टुप् छन्द आदि में है इस प्रगाथ के यह-आनुष्टुभ प्रगाथ। जगती छन्द आदिरस्य प्रगाथस्य इति-जागत: प्रगाथ: । जगती छन्द आदि में है इसके यह-जागत प्रगाथ। सिद्धि-पाङ्क्तः । पङ्क्ति+सु+अण। पङ्क्त+अ। पाङ्क्त+सु। पाङ्क्तः।। यहां प्रथमा-समर्थ, छन्दोवाची पङ्क्ति' शब्द से षष्ठी-विभक्ति (प्रगाथ) के अर्थ में इस सूत्र से यथाविहित प्रत्यय का विधान किया गया है। प्राग्दीव्यतोऽण् (४।१४८३) से यथाविहित 'अण्' प्रत्यय है। तद्धितेष्वचामादेः' (७।२।११७) से अंग को आदिवृद्धि और यस्येति च' (६।४।१४८) से अंग के इकार का लोप होता है। ऐसे ही-आनुष्टुभः, जागत:। अस्य (संग्रामस्य) अर्थप्रत्ययविधिः यथाविहितं प्रत्ययः (१) संग्रामे प्रयोजनयोद्धृभ्यः ।५५ । प०वि०-संग्रामे ७१ प्रयोजन-योद्धृभ्य: ५।३। स०-प्रयोजनं च योद्धारश्च ते-प्रयोजनयोद्धारः, तेभ्य:-प्रयोजनयोद्धृभ्यः (इतरेतरयोगद्वन्द्वः)। अनु०-स, अस्य इति चानुवर्तते। अन्वय:-स प्रयोजनयोद्धभ्योऽस्य यथाविहितं प्रत्यय: संग्रामे । अर्थ:-स इतेि प्रथमासमर्थेभ्य: प्रयोजनवाचिभ्यो योद्धृवाचिभ्यश्च प्रातिपदिकेभ्योऽस्य इति षष्ठ्यर्थे यथाविहितं प्रत्ययो भवति, संग्रामेऽभिधेये । उदा०-(प्रयोजनम्) भद्रा प्रयोजनम् अस्य संग्रामस्य इति भ्राद्रः संग्रामः । सुभद्रा प्रयोजनम् अस्य संग्रामस्य इति सौभद्रः संग्राम: । गौरिमित्री प्रयोजनम् अस्य संग्रामस्य इति गौरिमित्र: संग्राम: । (योद्धारः) अहिमाला योद्धारोऽस्य संग्रामस्य इति आहिमाल: संग्राम: । स्यन्दनाश्वा योद्धारोऽस्य संग्रामस्य इति स्यान्दनाश्व: संग्रामः । भरता योद्धारोऽस्य इति भारत: संग्राम:। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy