________________
चतुर्थाध्यायस्य द्वितीयः पादः
अनु०-तस्य, समूह इति चानुवर्तते ।
अन्वयः-तस्य ग्रामजनबन्धुभ्यः समूहस्तल्।
अर्थ:- तस्य इति षष्ठीसमर्थेभ्यो ग्रामजनबन्धुभ्यः प्रातिपदिकेभ्यः समूह इत्यस्मिन्नर्थे तल् प्रत्ययो भवति ।
उदा०-(ग्रामः) ग्रामाणां समूहो ग्रामता । ( जनः ) जनानां समूहो जनता । (बन्धुः ) बन्धूनां समूहो बन्धुता ।
२०३
आर्यभाषाः अर्थ- (तस्य) षष्ठी - समर्थ (ग्रामजनबन्धुभ्यः ) ग्राम, जन, बन्धु प्रातिपदिकों से (समूहः) समूह अर्थ में (तल्) तल् प्रत्यय होता है।
उदा०- - (ग्राम) ग्रामाणां समूहो ग्रामता । ग्रामों का समूह - ग्रामता । (जन ) जनानां समूहो जनता। जनों का समूह - जनता । (बन्धु) बन्धूनां समूहो बन्धुता । बन्धुओं का समूह-बन्धुता ।
सिद्धि - ग्रामता । ग्राम+आम्+तल् । ग्रामत+टाप् । ग्रामता+सु । ग्रामता ।
यहां 'ग्राम' शब्द से समूह अर्थ में इस सूत्र से 'तत्' प्रत्यय है । 'तलन्त:' (लि०स्त्री० २६ ) से तल प्रत्ययान्त शब्द स्त्रीलिङ्ग में होते हैं । अतः स्त्रीत्व-विवक्षा में 'अजाद्यतष्टाप्' (४।१।४) से 'टाप्' प्रत्यय होता है। ऐसे ही - जनता, बन्धुता ।
अञ्
(८) अनुदात्तादेरञ् । ४३ ।
Jain Education International
प०वि० - अनुदात्तेः ५ ।१ अञ् १ । १ ।
सo - अनुदात्त आदिर्यस्य स: - अनुदात्तादिः, तस्मात्-अनुदात्तादेः ( बहुव्रीहि: ) ।
अनु०-तस्य, समूह इति चानुवर्तते ।
अन्वयः - तस्य अनुदात्तादे: समूहोऽञ् ।
अर्थ :- तस्य इति षष्ठीसमर्थाद् अनुदात्तादेः प्रातिपदिकात् समूह इत्यस्मिन्नर्थेऽञ् प्रत्ययो भवति ।
उदा०-कपोतानां समूहः कापोतम् । मयूराणां समूहो मायूरम् । तित्तिरीणां समूहस्तैत्तिरम् ।
आर्यभाषाः अर्थ- (तस्य) षष्ठी - समर्थ (अनुदात्तादे: ) अनुदात्त आदि प्रातिपदिक से (समूह) समूह अर्थ में (अञ्) अञ् प्रत्यय होता है।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
