SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 239
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २०२ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् यहां षष्ठी-समर्थ कवचिन्' शब्द से समूह अर्थ में इस सूत्र से ठञ्' प्रत्यय है। ठस्येकः' (७।३।५०) से ' के स्थान में इक्' आदेश होता है। तद्धितेष्वचामादे:' (७।२।११७) से अंग को आदिवृद्धि होती है। 'नस्तद्धिते' (६।४।११४) से अंग के टि-भाग (इन्) का लोप होता है। ऐसे ही केदार' शब्द से-कैदारिकम् । यन् (६) ब्राह्मणमाणववाडवाद् यन्।४१। प०वि०-ब्राह्मण-माणव-वाडवात् ५ १ यन् १।१। स०-ब्राह्मणश्च माणवश्च वाडवश्च एतेषां समाहारो ब्राह्मणमाणववाडवम्, तस्मात्-ब्राह्मणमाणववाडवात् (समाहारद्वन्द्वः)। अन्वय:-तस्य ब्राह्मणमाणववाडवात् समूहो यन्। अर्थ:-तस्य इति षष्ठीसमर्थेभ्यो ब्राह्मणमाणववाडवेभ्य: प्रातिपदिकेभ्यः समूह इत्यस्मिन्नर्थे यन् प्रत्ययो भवति। उदा०- (ब्राह्मपा:) ब्राह्मणानां समूहो ब्राह्मण्यम्। (माणव:) माणवानां समूहो माणव्यम्। (वाडव:) वाडवानां समूहो वाडव्यम्। आर्यभाषा: अर्थ-(अस्य) षष्ठी-समर्थ (ब्राह्मणमाणववाडवात्) ब्राह्मण, माणव, वाडव प्रातिपदिकों से (समूह:) समूह अर्थ में (यन्) यन् प्रत्यय होता है। उदा०-(ब्राह्मण) ब्राह्मणानां समूहो ब्राह्मण्यम् । ब्राह्मणों का समूह-ब्राह्मण्य । (माणव) माणवानां समूहो माणव्यम् । माणव-छोकरों अथवा बोनों का समूह-माणवक। (वाडव) वाडवानां समूहो वाडव्यम् । वाडव घोड़ों का समूह-वाडव्य। सिद्धि-ब्राह्मण्यम् । ब्राह्मण+आम्+यन्। ब्राह्मण+य। ब्राह्मण्य+सु । ब्राह्मण्यम्। यहां षष्ठी-समर्थ ब्राह्मण' शब्द से समूह अर्थ में इस सूत्र से यन्' प्रत्यय है। यस्येति च' (६।४।१४८) से अंग के अकार का लोप होता है। यन्' प्रत्यय के नित्' होने से नित्यादिनिर्यम्' (६।१।१९१) से आधुदात्त स्वर होता है-ब्राह्मण्यम्। ऐसे ही-माणव्यम्, वाडव्यम्। तल् (७) ग्रामजनबन्धुभ्यस्तल्।४२। प०वि०-ग्राम-जन-बन्धुभ्य: ५ ।३ तल् १।१। स०-ग्रामश्च जनश्च बन्धुश्च ते-ग्रामजनबन्धवः, तेभ्य:ग्रामजनबन्धुभ्य: (इतरेतरयोगद्वन्द्व:)। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy