SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 234
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १६७ चतुर्थाध्यायस्य द्वितीयः पादः उदा०-(पितृव्य:) पितुर्धाता-पितृव्यः । पिता का भाई-चाचा। (मातुल:) मातुर्धाता-मातुल: । माता का भाई-मामा। (मातामहः) मातु: पिता-मातामहः । माता का पिता-नाना। (पितामहः) पितुः पिता-पितामहः । पिता का पिता-दादा। सिद्धि-(१) पितृव्यः । पितृ डस्+व्यत् । पितृ+व्यत्। पितृव्य+सु । पितृव्यः । यहां 'पितृ' शब्द से षष्ठी-विभक्ति के अर्थ में व्यत्' प्रत्यय है। (२) मातुल: । मातृ+डस्+डुलच् । मात्+उल। मातुल+सु। मातुलः । यहां मात' शब्द से षष्ठी-विभक्ति के अर्थ में 'डुलच्' प्रत्यय निपातित है। प्रत्यय के डित् होने से 'वा०-डित्यभस्यापि टेर्लोप:' (६।४।१४३) से 'मातृ' के टि-भाग (ऋ) का लोप होता है। (३) मातामहः । मातृ+डस्+डामहच् । मात्+आमह । मातामह+सु। मातामहः । यहां 'मातृ' शब्द से षष्ठी-विभक्ति के अर्थ में डामहच्' प्रत्यय है। प्रत्यय के डित् होने से 'मातृ' शब्द का पूर्ववत् टि-लोप होता है। (४) पितामहः । पितृ+डस्+डामहच् । पित्+आमह। पितामह+सु। पितामहः । सब कार्य पूर्ववत् है। विशेष- ‘डामहच्' प्रत्यय को पित् मानकर स्त्रीत्व-विवक्षा में षिद्गौरादिभ्यश्च' (४।१।४१) से डीण् प्रत्यय होता है-मातामही-नानी। पितामही-दादी। ।। इति देवतार्थप्रत्ययप्रकरणम् ।। समूहार्थप्रत्ययप्रकरणम् यथाविहितं प्रत्ययः (१) तस्य समूहः ।३६। प०वि०-तस्य ६१ समूह: १।१। अन्वय:-तस्य षष्ठीसमर्थात् समूहो यथाविहितं प्रत्ययः । अर्थ:-तस्य इति षष्ठीसमर्थात् प्रातिपदिकात् समूह इत्यस्मिन्नर्थे यथाविहितं प्रत्ययो भवति। उदा०-काकानां समूह:-काकम् । शुकानां समूह:-शौकम्। बकानां समूह:-बाकम्। आर्यभाषा: अर्थ-(तस्य) षष्ठी-समर्थ (प्रातिपदिकात्) प्रातिपदिक से (समूहः) समूह अर्थ में यथाविहित प्रत्यय होता है। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy