SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 225
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ पाणिनीय-अष्टाध्यायी प्रवचनम् उदा०- - शुक्रो देवताऽस्य- शुक्रियं हविः । शुक्र है देवता इसका यह - शुक्रिय हवि । शुक्र= सर्वशक्तिमान् परमेश्वर । सिद्धि - शुक्रियम् । शुक्र+सु+घन् । शुक्+इय। शुक्रिय+सु । शुक्रियम् । यहां प्रथमा-समर्थ, देवतावाची 'शुक्र' शब्द से षष्ठी विभक्ति के अर्थ में इस सूत्र से 'घन्' प्रत्यय है। 'आयनेय०' (७।१।२) से 'घ्' के स्थान में 'इय्' आदेश होता है। आहुति मन्त्र - ओं शुक्राय स्वाहा । इदं शुक्राय - इदन्न मम । १८८ घः - (३) अपोनप्पांनप्तृभ्यां घः । २६ । प०वि०-अपोनप्तृ - अपांनप्तृभ्याम् ५ । २ घ १ । १ । स०-अपोनप्तृ च अपांनप्तृ च तौ-अपोनप्पांनप्त्रौ, ताभ्याम् अपोनप्त्रपांनप्तृभ्याम् (इतरेतरयोगद्वन्द्वः) । अनु०-सा, अस्य, देवता इति चानुवर्तते । अन्वयः - सा अपोनप्तृ - अपांनप्तृभ्याम् अस्य घो देवता । - अर्थ :- सा इति प्रथमासमर्थाभ्याम् अपोनप्तृ - अपांनप्तृभ्यां प्रातिपदिकाभ्याम् अस्येति षष्ठ्यर्थे घः प्रत्ययो भवति यत् प्रथमासमर्थं देवता चेत् सा भवति। उदा०-अपोनप्तृ देवताऽस्य अपोनत्रियं हविः । अपांनपात् देवताऽस्यअपानस्त्रियं हविः [ आर्यभाषाः अर्थ-(सा) प्रथमा-समर्थ (अपोनप्तृ-अपांनप्तृभ्याम्) अपोनप्तृ, अपांनप्तृ प्रातिपदिकों से (अस्य) षष्ठीविभक्ति के अर्थ में (घः ) घ प्रत्यय होता है (देवता) जो प्रथमा-समर्थ है यदि वह देवता हो तो । उदा० - अपोनप्तृ देवताऽस्य - अपोनष्त्रियं हविः । अपोनप्त् देवता है इसका यह अपोनत्रिय हवि । अपांनपात् देवताऽस्य- अपांनत्रियं हविः । अपांनपात् देवता है इसका यह - अपांनत्रिय हवि । सिद्धि-अपोनप्त्रियम्। अपोनप्तृ+सु+घ । अपोनप्तृ+इय। अपोनत्रिय+सु । अपोनत्रियम् । यहां प्रथमा-समर्थ, देवतावाची 'अपोनप्तृ' शब्द से इस सूत्र से 'घ' प्रत्यय है । 'आयनेय०' (७।१।२) से 'घ्' के स्थान में 'इय्' आदेश और 'इको यणचि' (६/१/७४) से ऋ-वर्ण को यण् (र्) आदेश होता है। 'अपोनप्त्' शब्द तकारान्त है, इसी सूत्र से प्रत्यय - सन्नियोग में उसे ऋकारान्त निपातित किया गया है। ऐसे ही - अपांनत्रियम् । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy