________________
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम्
अथवा-पूर्णो मा इति पूर्णमा:, पूर्णमास इयमिति पौर्णमासी । मा इति चन्द्र: । 'पूर्णमा:' शब्द का अर्थ पूर्ण चन्द्र है। पूर्ण चन्द्र की जो तिथि है उसे पौर्णमासी कहते हैं। ठक्
१८२
(२) आग्रहायण्यश्वत्थाट्ठक् । २१ ।
प०वि०-आग्रहायणी - अश्वत्थात् ५ ।१ ठक् १ । १ ।
स०-आग्रहायणी च अश्वत्था च एतयोः समाहारः-आग्रहायण्यश्वत्थम्,
तस्मात्-आग्रहायण्यश्वत्थात् (समाहारद्वन्द्वः)
अनु०-सा, अस्मिन्, पौर्णमासी, इति, इति चानुवर्तते।
अन्वयः-सा आग्रहायण्यश्वत्थाभ्याम् अस्मिन् ठक् पौर्णमासी इति । अर्थ:-सा - इति प्रथमासमर्थाभ्याम् आग्रहायण्यश्वत्थाभ्यां प्रातिपदिकाभ्याम् अस्मिन्निति सप्तम्यर्थे ठक् प्रत्ययो भवति, यत् प्रथमासमर्थं पौर्णमासी इति चेत् सा भवति ।
उदा०- ( आग्रहायणी) आग्रहायणी पौर्णमासी अस्मिन् आग्रहायणको मास:, आग्रहायणिकोऽर्धमास:, आग्रहायणिकः संवत्सरः । ( अश्वत्था ) अश्वत्था पौर्णमासी अस्मिन् आश्वस्थिको मास:, आश्वत्थिकोऽर्धमासः, आश्वत्थकः संवत्सरः ।
उदा०
आर्यभाषाः अर्थ- (सा) प्रथमा - समर्थ ( आग्रहायण्यश्वत्थाभ्याम्) आग्रहायणी और अश्वत्था प्रातिपदिकों से (अस्मिन् ) सप्तमी विभक्ति के अर्थ में (ठक) ठक् प्रत्यय होता है ( पौर्णमासी) जो प्रथमा - समर्थ है यदि वह पौर्णमासी (इति) संज्ञाविशेष हो । - ( आग्रहायणी) आग्रहायणी पौर्णमासी अस्मिन् आग्रहायणिको मासः । आग्रहायणी पौर्णमासी इसमें है यह आग्रहायण मास । अग्रहायण = मृगशीर्ष नक्षत्र । आग्रहायणी=मार्गशीर्ष मास की पौर्णमासी । आग्रहायण मास = मार्गशीर्ष मास (अगहन मास ) । आग्रहायणिकोऽर्धमासः । आग्रहायणी पौर्णमासीवाला अर्धमास ( पक्ष ) । आग्रहायणिकः संवत्सरः । आग्रहायणी पौर्णमासीवाला वर्ष । ( अश्वत्था) अश्वत्था पौर्णमासी अस्मिन् - आश्वत्थको मास: । अश्वत्था पौर्णमासीवाला आश्वत्थक मास । आश्वत्यिकोऽर्धमास: । अश्वत्था पौर्णमासीवाला - अर्धमास (पक्ष) । आश्वस्थिकः संवत्सरः । अश्वत्था पौर्णमासीवाला - आश्वत्थिक वर्ष । अश्वत्थ = अश्विनी नक्षत्र । अश्वत्था पौर्णमासी- आश्विन मास की पौर्णमासी ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
