SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 197
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १६० तद्राजस्य लुक् — पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् प०वि० - अत: ६ |१ च अव्ययपदम् । अनु०-तस्य, अपत्यम्, जनपदशब्दात्, क्षत्रियात्, तद्राजस्य, लुक्, स्त्रियाम् इति चानुवर्तते । (४) अतश्च । १७५ । अन्वयः-तस्य क्षत्रियाद् जनपदशब्दाद् अपत्यं तद्राजस्य अतश्च लुक् स्त्रियाम् । अर्थ :- तस्य इति षष्ठीसमर्थात् क्षत्रियवाचिनो जनपदशब्दात् प्रातिपदिकाद् अपत्यमित्यस्मिन्नर्थे विहितस्य तद्राजसंज्ञकस्याऽकारप्रत्ययस्यापि लुग् भवति, स्त्रियामभिधेयायाम् । उदा० - सूरसेनानामपत्यं स्त्री - सूरसेनी । मद्राणामपत्यं स्त्री - मद्री । दरदामपत्यं स्त्री-दरत् । आर्यभाषाः अर्थ- (तस्य) षष्ठी - समर्थ (क्षत्रियात्) क्षत्रियवाची (जनपदशब्दात्) जनपद- शब्द प्रातिपदिक से (अपत्यम्) अपत्य अर्थ में विहित (तद्राजस्य ) तद्राजसंज्ञक ( अतः ) अकार प्रत्यय का (च) भी (लुक) होता है (स्त्रियाम्) यदि वहां स्त्री- अपत्य अभिधेय हो । उदा० - सूरसेनानामपत्यं स्त्री-सूरसेनी। सूरसेन नामक क्षत्रियों की पुत्री - सूरसेनी । मद्राणामपत्यं स्त्री - मद्री । मद्र नामक क्षत्रियों की पुत्री - मद्री । दरदामपत्यं स्त्री-दरत् । दरत् नामक क्षत्रियों की पुत्री - दरत् । सिद्धि - (१) सूरसेनी। सूरसेन+आम्+अञ् । सूरसेन + ङीष् । सूरसेन् + ई । सूरसेनी+सु । सूरसेनी । यहां षष्ठी-समर्थ क्षत्रियवाची जनपद शब्द सूरसेन प्रातिपदिक से अपत्य अर्थ में 'जनपदशब्दात् क्षत्रियादञ्' (४।१।१६६ ) से 'अञ्' प्रत्यय है। इस सूत्र से स्त्री- अपत्य की विवक्षा में उस अ- प्रत्यय ( अञ्) का लुक् होता है । तत्पश्चात् 'जातेरस्त्रीविषयादयोपधात्' ( ४ 1१/६३ ) से स्त्रीलिङ्ग में 'ङीष्' प्रत्यय होता है। पूर्ववत् है। (२) मद्री | मद्र+अण् । मद्र+0 | मद्र+ ङीष् । मद्+ई। मद्री+सु | मद्री | यहां 'द्व्यञ्मगध०' (४ । १ । १६६ ) से द्व्यच् - लक्षण 'अण्' प्रत्यय है। शेष कार्य Jain Education International (३) दरत् । दरत्+अण् । दरत्+0 | दरत् । For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy