SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 183
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १४६ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् अपत्य अर्थ में 'माणव:' शब्द की सिद्धि की है। आचार्य यास्क लिखते हैं-मनुष्य: कस्मात् ? मनोरपत्यं मनुषो वा (निरुक्त ३।२) । गोत्रसंज्ञा (१) अपत्यं पौत्रप्रभृति गोत्रम् ।१६२ । प०वि०-अपत्यमम् १।१ पौत्रप्रभृति ११ गोत्रम् १।१ । स०-पौत्रं प्रभृतिर्यस्य तत्-पौत्रप्रभृति (बहुव्रीहिः) । अन्वय:-पौत्रप्रभृति अपत्यं गोत्रम् । अर्थ:-पौत्रप्रभृति यदपत्यं तद् गोत्रसंज्ञकं भवति । उदा०-गर्गस्यापत्यं पौत्रप्रभृति-गार्य: । वत्सस्यापत्यं पौत्रप्रभृतिवात्स्यः । आर्यभाषा अर्थ-(पौत्रप्रभति) पौत्र से लेकर जो (अपत्यम्) सन्तान है उसकी (गोत्रम्) गोत्र संज्ञा होती है। उदा०-गर्गस्यापत्यं पौत्रप्रभृति-गार्य: । गर्ग के पौत्र से लेकर जो अपत्य सन्तान है उसको गार्य कहते हैं। वत्सस्यापत्यं पौत्रप्रभृति-वात्स्य: । वत्स के पौत्र से लेकर जो अपत्य सन्तान है, उसको वात्स्य कहते हैं। सिद्धि-गार्य: । गर्ग+डस्+यज् । गा+य। गाये+सु । गायः । यहां षष्ठी-समर्थ गर्ग' शब्द से पौत्रप्रभृति अपत्य अर्थात् गोत्रापत्य अर्थ में 'गर्गादिभ्यो यञ्' (४।१।१०५ ) से यज्' प्रत्यय है। शेष कार्य पूर्ववत् है। ऐसे ही-वात्स्यः । युव-संज्ञा (१) जीवति तु वंश्ये युवा ।१६३ । प०वि०-जीवति ७।१ तु अव्ययपदम्, वंश्ये ७।१ युवा १।१। वंशे भवो भवः, 'दिगादिभ्यो यत्' (४।३।५।४) इति भवार्थे यत् प्रत्ययः। अनु०-अपत्यम्, पौत्रप्रभृति इति चानुवर्तते। अन्वय:-वंश्ये जीवति पौत्रप्रभृतेरपत्यं युवा तु। अर्थ:-वंश्ये=पित्रादौ जीवति सति पौत्रप्रभृतेर्यदपत्यं तद् युवसंज्ञकमेव भवन्ति । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy