________________
चतुर्थाध्यायस्य प्रथमः पादः
१३१ अन्वय:-तस्य रेवत्यादिभ्योऽपत्यं ठक् ।
अर्थ:-तस्य इति षष्ठीसमर्थेभ्यो रेवत्यादिभ्य: प्रातिपदिकेभ्योऽपत्यमित्यस्मिन्नर्थे ठक् प्रत्ययो भवति ।
__ उदा०-रेवत्या अपत्यम्-रैवतिकः। अश्वपाल्या अपत्यम्आश्वपालिक:, इत्यादिकम्।
रेवती। अश्वपाली । मणिपाली। द्वारपाली । वृकवञ्चिन् । वृकग्राह । कर्णग्राह। दण्डग्राह। कुक्कुटाक्ष। वृकबन्धु। चामरग्राह। ककुदाक्ष । इति रेवत्यादयः ।।
आर्यभाषा: अर्थ-(तस्य) षष्ठी-समर्थ रिवत्यादिभ्यः) रेवती आदि प्रातिपदिकों से (अपत्यम्) अपत्य अर्थ में (ठक्) ठक् प्रत्यय होता है।
उदा०-रेवत्या अपत्यम्-रैवतिक: । रेवती नामक स्त्री का पुत्र-रैवतिक । अश्वपाल्या अपत्यम्-आश्वपालिकः । अश्वपाली नामक स्त्री का पुत्र-आश्वपालिक।
सिद्धि-(१) रैवतिकः । रेवती+डस्+ठक् । रैवत्+इक। रैवतिक+सु। रैवतिकः ।
यहां षष्ठी-समर्थ रेवती' शब्द से अपत्य अर्थ में इस सूत्र से ठक्' प्रत्यय है। ठस्येकः' (७।३ /५०) से 'र' के स्थान में 'इक्’ आदेश होता है। 'किति च' (७।२।११८) से अंग को आदिवद्धि और 'यस्येति च' (६।४।१४८) से अंग के इकार का लोप होता है।
(२) आश्वपालिकः । अश्वपाली+डस्+ठक् । आश्वपाल्+इक् । आश्वपालिक+सु। अश्वपालिकः । पूर्ववत्। ण+ठक्
(१) गोत्रस्त्रियाः कुत्सने ण च।१४७ । प०वि०-गोत्रस्त्रिया: ५।१ कुत्सने ७।१ ण १।१ (सु-लुक्) च अव्ययपदम्।
स०-गोत्रं चासौ स्त्रीति गोत्रस्त्री, तस्या:-गोत्रस्त्रिया: (कर्मधारयः) । अनु०-तस्य, अपत्यम्, ठक् इति चानुवर्तते। अन्वय:-तरय गोत्रस्त्रिया अपत्यं णः, ठक् च कुत्सने।
अर्थ:-तस्य इति षष्ठीसमर्थाद् गोत्रवाचिन: स्त्रीप्रत्ययान्तात् प्रातिपदिकाद् अपत्यमित्यस्मिन्नर्थे णः, ठक् च प्रत्ययो भवति, कुत्सने गम्यमाने।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
