SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 149
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ११२ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् उदा०-मण्डूकस्यापत्यम्-माण्डूकेय: (ढक्)। माण्डूक: (अण्) । माण्डूकिः (इञ्)। आर्यभाषा अर्थ-(तस्य) षष्ठी-समर्थ (मण्डूकात्) मण्डूक प्रातिपदिक से (अपत्यम्) अपत्य अर्थ में (वा) विकल्प से (ढक्) ढक् (च) और (अण्) अण् प्रत्यय होते हैं। __उदा०-मण्डूकस्यापत्यम्-माण्डूकेय: (ढक्) । माण्डूक: (अण्)। माण्डूकि: (इञ्) । मण्डूक ऋषि का पुत्र-माण्डूकेय, माण्डूक अथवा माण्डूकि।। सिद्धि-(१) माण्डूकेय: । मण्डूक+ढक् । माण्डूक्+एय। माण्डूकेय+सु । माण्डूकेय: । यहां मण्डूक' प्रातिपदिक से अपत्य अर्थ में इस सूत्र से ढक्' प्रत्यय है। 'आयनेय०' (७।१।२) से ढ्' के स्थान में 'एय्' आदेश होता है। पूर्ववत् अंग को आदिवृद्धि और अंग के अकार का लोप होता है। (२) माण्डूकः । मण्डूक+डस्+अण् । माण्डूक्+अ। माण्डूक+सु। माण्डूकः । यहां षष्ठी-समर्थ 'मण्डूक' शब्द से इस सूत्र से पूर्ववत् 'अण्' प्रत्यय है। (३) माण्डूकिः । माण्डूक+इन् । माण्डूक+इ। माण्डूकि+सु । माण्डूकिः । यहां विकल्प पक्ष में 'अत इ' (४।१।९५) से 'इञ्' प्रत्यय है। विशेष-ब्रह्मविद्या से मण्डित (विभूषित) ऋषि को 'मण्डूक' कहते हैं। यहां 'मण्डूक' शब्द का मेंढक अर्थ नहीं है। ढक् (१) स्त्रीभ्यो ढक्।१२०। प०वि०-स्त्रीभ्य: ५।३ ढक् १।१। अनु०-तस्य, अपत्यमिति चानुवर्तते । अन्वय:-तस्य स्त्रीभ्योऽपत्यं ढक्। अर्थ:-तस्य इति षष्ठीसमर्थेभ्यः स्त्रीप्रत्ययान्तेभ्य: प्रातिपदिकेभ्योऽपत्यस्मिन्नर्थे ढक् प्रत्ययो भवति। उदा०-सुपा अपत्यम्-सौपर्णेयः । विनताया अपत्यम्-वैनतेयः । आर्यभाषा: अर्थ-(तस्य) षष्ठी-समर्थ (स्त्रीभ्यः) स्त्री-प्रत्ययान्त प्रातिपदिकों से (अपत्यम्) अपत्य अर्थ में (ढक्) ढक् प्रत्यय होता है। उदा०-सुपा अपत्यम्-सौपर्णेयः । कश्यप ऋषि की पत्नी सुपर्णी का पुत्र-सौपर्णेय । विनताया अपत्यम्-वैनतेयः । कश्यप ऋषि की पत्नी विनता का पुत्र-वैनतेय (गरुड़)। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy