________________
१०३
चतुर्थाध्यायस्य प्रथमः पादः यम्-लुक
(५) लुक् स्त्रियाम् ।१०६ । प०वि०-लुक् ११ स्त्रियाम् ७।१।
अनु०-तस्य, अपत्यम्, गोत्रे, यञ्, वतण्डात्, आङ्गिरसे इति चानुवर्तते।
अन्वय:-तस्य वतण्डाद् गोत्रेऽपत्यं यत्रो लुक्, आङ्गिरस्यां स्त्रियाम् ।
अर्थ:-तस्य-इति षष्ठीसमर्थाद् वतण्डात् प्रातिपदिकाद् गोत्रापत्येऽर्थे विहितस्य यञ्-प्रत्ययस्य लुग् भवति, आङ्गिरस्यां स्त्रियामभिधेयायाम् ।
उदा०-वतण्डस्य गोत्रापत्यं स्त्री-वतण्डी आङ्गिरसी।
आर्यभाषा: अर्थ-(तस्य) षष्ठी-समर्थ (वतण्डात्) वतण्ड प्रातिपदिक से (गोत्रे अपत्यम्) गोत्रापत्य अर्थ में विहित (यञ्) यञ् प्रत्यय का (लुक) लुक्. होता है (आङ्गिरसे-स्त्रियाम्) यदि वहां आङ्गिरसी स्त्री अर्थ अभिधेय हो।
उदा०-वतण्डस्य गोत्रापत्यं स्त्री-वतण्डी आगीरसी। वतण्ड ऋषि की पौत्री-वतण्डी आगिरसी।
सिद्धि-वतण्डी। वतण्ड+डस्+यञ् । वतण्ड+० । वतण्ड+डीन् । वतण्ड्+ई। वतण्डी+सु । वतण्डी।
यहां षष्ठीसमर्थ वतण्ड' शब्द से गोत्रापत्य (स्त्री) अर्थ में विहित यञ्' प्रत्यय का इस सूत्र से लुक् होता है। प्रत्यय के लुक् हो जाने पर वतण्ड' शब्द का शाङ्गरव आदि गण में पाठ होने से 'शाङ्गरवाद्यो डीन् (४।१।७३) से स्त्रीलिङ्ग में डीन्' प्रत्यय होता है।
फञ्
(१) अश्वादिभ्यः फञ्।११०। प०वि०-अश्वादिभ्य: ५।३ फञ् १।१ । स०-अश्व आदिर्येषां ते-अश्वादयः, तेभ्य:-अश्वादिभ्य: (बहुव्रीहिः) । अनु०-तस्य, अपत्यम्, गोत्रे इति चानुवर्तते। अन्वय:-तस्य अश्वादिभ्यो गोत्रेऽपत्यं फञ् ।
अर्थ:-तस्य-इति षष्ठीसमर्थेभ्योऽश्वादिभ्य: प्रातिपदिकेभ्यो गोत्रापत्येऽर्थे फञ् प्रत्ययो भवति।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
