________________
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम्
उदा० - अश्वस्य गोत्रापत्यम् - आश्वायनः । अश्म्नो गोत्रापत्यम्आश्मायन इत्यादिकम् ।
१०४
1
अश्व। अश्मन्। शङ्ख। विद । पुट । रोहिण । खर्जूर । खर्जूल । पिञ्जर | भडिल | भण्डिल । भडित । भण्डित । भण्डिक । प्रहृत। रामोद। क्षत्र । ग्रीवा । काश । गोलाङ्क्य । अर्क । स्वन । ध्वन । पाद। चक्र । कुल । पवित्र । गोमिन् । श्याम । धूम। धूम्र । वाग्मिन् । विश्वानर । कुट । वेश । आत्रेय । नत्त । तड । नड । ग्रीष्म । अर्ह । विशम्य । विशाला । गिरि। चपल। चुनम। दासक। वैल्य। धर्म। आनडुह्य। पुंसिजात। अर्जुन। शूद्रक। सुमनस् । दुर्मनस् । क्षान्त । प्राच्य। कित । काण । चुम्प । श्रविष्ठा। वीक्ष्य । पविन्दा । कुत्स । आतब । कितब। शिव । खदिर। आत्रेय, भारद्वाजे । भारद्वाज, आत्रये । पथ । कन्थु । श्रुव । सूनु कर्कटक । रुक्ष । तरुक्ष । तलुक्ष । प्रचुल । विलम्ब । मिष्णुज। इत्यश्वादयः।। आर्यभाषाः अर्थ- (तस्य) षष्ठी- समर्थ (अश्वादिभ्यः) अश्व आदि प्रातिपदिकों से (गोत्रे, अपत्यम्) गोत्रापत्य अर्थ में (फक्) फक् प्रत्यय होता है।
I
उदा० - अश्वस्य गोत्रापत्यम्- आश्वायनः । अश्व ऋषि का पौत्र- आश्वायन । अश्मनो गोत्रापत्यम् - आश्मायन: । अश्मा ऋषि का पौत्र - आश्मायन ।
सिद्धि - (१) आश्वायनः ।
अश्व+ङस्+फक् । आश्व् + आयन। आश्वायन+सु ।
आश्वायनः ।
यहां षष्ठी-समर्थ 'अश्व' शब्द से गोत्रापत्य अर्थ में इस सूत्र से 'फक्' प्रत्यय है। 'आयनेय०' (७ 1१1२) से फ्' के स्थान में 'आयन्' आदेश होता है। पूर्ववत् अंग को आदिवृद्धि होती है।
(२) आश्मायनः । अश्मन् + ङस् +फक् । आश्मन् + आयन। आश्म० + आयन । आश्मायन + + सु । आश्मायनः ।
यहां षष्ठी समर्थ 'अश्मन्' शब्द से गोत्रापत्य अर्थ मे ं इस सूत्र से 'फक्' प्रत्यय है । स्वादिष्वसर्वनामस्थाने' (१।४।१७ ) से 'अश्मन्' शब्द की पद संज्ञा होकर 'नलोप: प्रातिपदिकान्तस्य' (८ 1२ 1७ ) से 'नू' का लोप होता है। शेष कार्य पूर्ववत् है ।
फञ् -
(२) भर्गात् त्रैगर्ते ।१११ | प०वि०-भर्गात् ५ ।१ त्रैगर्ते ७ । १ ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
